Bu çocuk niye böyle?

Yazı: Nilgün Yıldız Konakçı

Her çocuk aynı değil, artık hepimiz bunu biliyoruz. Bazı çocuklar usluyken, bazıları yaramazdır; bazıları bize göre çok normal davranırken bazıları tuhaf olarak nitelendirilen davranışlar sergileyebilir. Kalabalık arasında çişini yapma, birine tükürme, saldırma, ısırma ya da ailesini korkutacak şekilde ortadan kaybolma gibi davranışlar biz yetişkinleri endişelendirir. Endişelenmekte haklıyızdır da çünkü hepsinin altında önemli mesajlar yatar... Çocuk, Ergen ve Genç Psikiyatristi Yrd. Doç. Dr. Neslim G. Doksat, saldırganlık, söz dinlememe, aşırı sinirlilik, öfke nöbetleri, yalan söyleme, izinsiz alma, okulda ve sınıfta genel düzeni bozma, okulda sık sık uyarı alma, kavgaya bulaşma, tükürme, vurma, kırma gibi davranışların çocuklarda davranış bozuklukları kapsamına girdiğini belirtiyor. Davranış bozuklukları çocuklarda sıklıkla 4-10 yaşları arasında ortaya çıkıyor. En sıklıkla görülenler ise öfke nöbetleri, saldırganlık ve yalan söyleme belirtileri oluyor.

Çişini bilerek mi kaçırıyor?
Bazı çocuklar normalde çişlerini söyleyecek yaştayken, örneğin beş yaşındayken çok yaramazlık yaptığında ya da çok ilgi gördüğünde bir anda çişini kalabalığın içinde, evin ortasında ya da herhangi bir yerde yapabiliyor. Yrd. Doç. Dr. Neslim G. Doksat, “Kalabalıkta çiş veya kakayı salıverme davranışı kendisini oyuna çok kaptırmış ve tuvalete gitmeyi unutmuş veya ihmal etmiş bir çocukta görülebiliyor. Böylesine bir davranışa ilk kez rastlandığında, çocuk hemen bir tuvalete götürülmeli ve geri kalanını oraya yapması istenmeli. Bundan sonra oyuna kendini kaptırıp tuvalete gitmeyi ihmal etmemesi gerektiğine dair bir uzlaşma cümlesi kurulup, kirlenen yeri beraberce temizlemeli. Bunun alışkanlık halini alması durumunda ise, çocukları belli aralıklarla oyundan alıp tuvalete gitmeleri sağlanmalı” diyor. Çocuklar ayrıca çok korktuklarında, çok şaşırdıklarında, çok sevindiklerinde ilgiyi üzerlerine çekmek için çiş veya kakalarını salıverebiliyor, tükürebiliyor veya ısırabiliyorlar. Bu durumda hiç kızmadan, temel duyguları üzerinde konuşmak ve sonrasında yine temizliğin yapılmasında onlara sorumluluk verilmesi gerekiyor. Isırma ve tükürme davranışlarında, ailenin bunun uygun olmadığını söylemesi önemli. Yrd. Doç. Dr. Neslim G. Doksat, “Bu şekilde davranırlarsa ebeveyn, onu anlamadığını söylemeli ve istediğini yerine getirmemeli. Bu şekilde davrandıklarında ilgi görmek yerine, ebeveynin onlara yönelik ilgiyi azaltması ve kayıtsız kalınması da dikkat edilmesi gerekenlerden. Onun yerine daha işlevsel davranmalarını sağlayacak şekilde, çocukların korku veya sevinçleri üzerinde konuşulabilir. Konuşma yoluyla duygularını boşaltmaları ve sağlıksız olan davranıştan uzaklaşmaları sağlanabilir” diyor.

Amacı ilgi çekmek...
Bu tür davranışların altında yatan sebepler arasında ilgi çekme isteği, ebeveynin tepkisinden korkma, sorumluluk almak istememe, çocuğun depresyonu, mutsuzluğu, korkuları, kaygıları olabilir. Durum, ‘şımarma’ olarak değerlendirilmemeli. Çünkü şımarma daha farklı bir kavram. Şımarıklık öğretildiği ve bildiği halde daha ufak çocukların hareketlerini sürdürme konusundaki ısrar olarak tanımlanıyor.

Ceza verilmeli mi?
Yrd. Doç. Dr. Neslim G. Doksat, “Ceza verilmesine karşıyız. Bu davranışının onun beklediği etkiyi yaratmaması, beklediği sonucu alamaması, bu gibi davranışlar sergilerse ona karşı kayıtsız kalınması ve çevreye verdiği bir zarar varsa bunun giderilmesinde sorumluluk alması gibi yöntemler en uygun olanıdır” diyor. Eğer bu tür davranışlar çok sık tekrar ediyorsa bir çocuk ve ergen psikiyatrından profesyonel destek almak işe yarayabilir. Bu noktada, çocuk psikiyatristi tarafından uygulanan ebeveyn danışmanlığı ve gerekli görülürse oyun terapisi, bu tür davranışları azaltmada etkili olacaktır.

Bu tür davranışların altında yatan sebepler arasında ilgi çekme isteği, ebeveynin tepkisinden korkma, sorumluluk almak istememe, çocuğun depresyonu, mutsuzluğu, korkuları, kaygıları olabilir.

Yakaladım sobe!
Birçok annenin çok sık yaşadığı durumlardan biri de çocukların kalabalık ortamlarda bir anda ortadan kaybolması ve bunu oyun sanarak durumun ciddiyetini anlamaması. Anneler bu durum karşısında ne yapacaklarını şaşırıyor, belki de çocukları kaybolduğu andan itibaren hayatlarının en korkunç dakikalarını yaşıyorlar. Bu durumda güvenlik görevlilerine ya da polise koşan anneler, karşılarında bilerek saklanan bir çocuk gördüklerinde bir de mahçup oluyorlar. Üsküdar Üniversitesi NP Etiler Polikliniği’nden Uzman Klinik Psikolog Esma Uygun, “Saklambaç çocukların ilk öğrendiği oyunlardan biridir. ‘Cee-ee’ oyunu da bebeklerin ilk oynadığı ve son derece keyif aldıkları bir oyundur. Ortadan kaybolmak ve yeniden ortaya çıkmak çocuk için eğlenceli bir deneyimdir. Aynı zamanda haz almaya yönelik olarak yapılan bir eylemdir. Ancak dışarıdayken bir çocuğun oyun amacıyla saklanması veya aniden ortadan kaybolması genellikle oyun amaçlı görünür fakat oyun niteliğinde değildir. Öncelikle ebeveynlerin, çocuğun saklanıyor oluşunun ve günlük hayat içerisinde bunu yapmanın anne ve baba için endişe verici olduğunu çocuğa açıkça anlatması gerekiyor. Buna rağmen sürdürülen saklanma ya da kaçma davranışının altında birçok farklı neden yatıyor olabilir” diyor. Her şeyden önce yaşı ne olursa olsun çocuğunuz dışardayken bir anda ortadan kayboluyor veya saklanıyorsa bunu yapmasının nedenini anlamaya çalışmak gerekiyor. Genellikle çocuklar, dikkat çekmek için bazen de oyun amacıyla saklanabiliyor. Eğer çocuğun yaptığı herhangi bir davranış işe yarıyorsa bunu sürdürüyor. Yani elde etmek istediği bir sonucu saklanarak veya ortadan kaybolarak elde ediyorsa, başka taleplerinde de saklanmaya devam edeceğinden emin olabilirsiniz. Eğer işe yaramıyor ise bu davranışı yapmayı bırakıyor. Bu nedenle saklanırken ya da ortadan kaybolurken aslında ebeveynine mesaj verdiğinden emin olabilirsiniz. Eğer ebeveyni öfkelendirmek için yapıyorsa ve ebeveyn de bu durum karşısında öfkeleniyor ise çocuk bu davranışı sürdürüyor. Eğlenmek için yapıyorsa ve siz de bu durumla eğleniyorsanız sonuç yine aynı oluyor.

Onunla konuşun
Her ebeveyn çocuğunun davranışının nedenini az çok bilir. Eğer bu davranışının nedenini anlamlandıramıyorsanız çocukla bu konu hakkında konuşmalısınız. En önemlisi de saklanarak ya da ortadan kaybolarak elde edeceği şeyi engellemeniz... Eğer çok istediği bir şeyi almadığınız için saklanmış ya da ortadan kaybolmuşsa kesinlikle ‘Ortaya çıkarsan vereceğim’ diyerek durumu pekiştirmemelisiniz.

SAKLANAN ÇOCUKLA İŞ BİRLİĞİNİN İPUÇLARI
• Bu davranışı hangi olaydan sonra yaptığını belirleyin.
• Hangi amaçla yaptığına yönelik olarak konuşmaya çalışın.
• Tek başına tenha yerlere gitmenin, ıssız sokaklara, apartman aralarına, inşaat alanlarına, terk edilmiş binalara, mahalle arkalarına gitmenin tehlikeli olabileceğini açıkça anlatın.
• Bu davranışı kendinizin de yapmaması gerektiğini anlatarak model olmaya çalışın.
• Kaybolduğunu fark ettiğinde olduğu yerden uzaklaşmaması ve hiç çekinmeden yardım çağırması gerektiğini de öğretin.
• Zarar verecek olan kişilerin genellikle yalnız olan çocuklara yöneldiğinden de bahsedin.