Erken ergenlik!
Erken ergenlik ailelerin son dönemdeki kabuslarından! Büyüme sağlıklı olmanın en büyük göstergesi elbette ama hızlı büyüme beraberinde fizyolojik ve psikolojik sorunları da getirebiliyor...
Yalancı mı, gerçek mi?
Dr. Filiz Gökaslan “Erken ergenlik, gerçek ve yalancı erken ergenlik olmak üzere iki gruba ayrılıyor” diyor ve tedaviler hakkında şu bilgileri veriyor: “Gerçek erken ergenlikte, beyinde ergenlik hormonlarının kontrolünü sağlayan hipotalamus-hipofiz bölgesinden hormon salgılanıyor. Ortaya çıkan hormonal değişiklikler, normal ergenlik döneminde olan değişikliklerle aynı oluyor. Yalancı erken ergenlikte ise normal ergenlik sürecindeki hormon salgılanması olmuyor, bunun yerine testis veya yumurtalıklardan kaynaklanan kistik veya tümöral oluşumlar veya başka nedenlere bağlı olarak cinsiyet hormonlarının aşırı salgılanması söz konusu oluyor. Tedaviyi şekillendirebilmek için öncelikle ergenliğin hangi tip olduğu tanımlanmalı. Günümüzde kullanılan pek çok tedavi yöntemi ile erken ergenlik belirtisi olan çocukların boy uzamaları ve kemik gelişimleri istenilen hedeflere ulaşıyor. Gerçek erken ergenliğin tedavisinde genellikle beyindeki hipofiz bezi üzerine etki ederek ergenlik hormonlarının salgılanmasını baskılayıcı GnRH (Gonadotropin Releasing Hormon) analogları kullanılıyor. Bu ilaçlar genellikle deri altı enjeksiyonu ile veya burun içine uygulanan formlar şeklinde. Aylık veya üç aylık etkisi olan depo enjeksiyonla şeklinde kullanılıyor. Tedavide ayrıca tıbbi endikasyonu olan bazı çocuklarda boy uzamasını artırmak amacıyla bu ilaçlara ek olarak büyüme hormonu tedavisi de öneriliyor. Yalancı erken ergenlikte ise hormonal tedavilerden önce, duruma neden olan tetikleyici unsurun ortadan kaldırılması gerekiyor.”
Sakıncaları
• Biyolojik yaşı küçük olup erken ergenlik belirtileri başlayan çocuklarda yaşıtlarından erken gelişmeye bağlı olarak utanç, suçluluk ve özgüven sorunları oluşabiliyor.
• Bu çocuklarda, ergenlik döneminin doğal özellikleri olan karşı gelmeler, davranış problemleri erken başladığından bu dönem, hem çocuk hem de ebeveynler için çatışmalı bir sürece dönüşebiliyor.
• Ergenliğe girişle birlikte kızlarda östrojen, erkeklerde testosteron artışı kemikteki büyüme kıkırdaklarının hızla kemikleşmesine neden oluyor. Bu da büyümenin durmasına ve boy kısalığına sebep olabiliyor. Doç. Dr. Filiz Gökaslan, bu durumu şöyle açıklıyor: “İskelet sistemimizdeki kemiklerde doğuştan büyüme plakları var. Bu plaklar boy uzamasını devam ettirmek üzere programlanmış. Erken dönemde ergenlik hormonlarıyla karşılaşan bu büyüme plakları hızlıca gelişimlerini tamamlıyor ve dolayısıyla kemik uzaması duruyor. Sonuç olarak erken ergenlik ile birlikte boy uzaması da durabiliyor ve boy kısalığı gelişmesi riski de artıyor.”
Neler yapabilirsiniz?
Çocuğunuzda erken ergenlik belirtileri olduğunu düşünüyorsanız, tanı ve tedavi sürecinin değerlendirilmesi için ilk olarak çocuk endokrinoloji uzmanına başvurmalısınız. Bu dönemin hem çocuklar hem de ebeveynler için zor bir süreç olduğunu unutmamalı, bedeninde meydana gelen değişikliklere uyum sağlaması için çocuğunuza zaman tanımalısınız. Ayrıca duygusal ve davranışsal sorunları olabileceğini de kabullenmeli ve mümkün olduğunca destekleyici davranmalısınız. Eğer tüm destekleyici tutumlarınıza rağmen bu durumla baş etmekte zorlanıyorsanız, bu süreçte bir çocuk ve ergen psikiyatri uzmanından yardım almanız iyi olabilir.
Yazı: Burçin Öztınaz
Çocukluktan ergenliğe geçiş dönemi olarak tanımlanan ergenliğin ne kadar zor, karmaşık bir süreç olduğunu kendi deneyimlerimizden zaten biliyoruz. Sivilceler, duygusal patlamalar, gruba dahil olma çabaları, öfkelenmeler, anne-baba ile çatışmalar, regl ile tanışma, üzerinize bir türlü oturmayan kıyafetler ve daha bir sürü şey... Ergenlik belki de hayatınızın hatırlamak bile istemediğiniz çok eski bir sayfası. Ama durun, daha bitmedi! Anne olduktan sonra zaman su gibi akıp gidecek ve siz ergenlik dönemini yaşayan çocuğunuzla birlikte bu kavramla tekrar yüzleşeceksiniz. Tabii kötü haber bu değil: Kendi tecrübelerinizi, deneyimli annelerin ve uzmanların tavsiyelerini dikkate aldığınızda belki çocuğunuzun ergenliği sizinkinden çok daha kolay geçecek. Zor olansa bunun vaktinden erken olması. Yani erken ergenlik!
Ne zaman erken, ne zaman normal?
Erken ergenlik kızlarda sekiz, erkeklerde dokuz yaşından önce ergenlik belirtilerinin başlaması anlamına geliyor. Bu yaşlardan önce kız çocukta meme dokusunda büyüme olduysa, genital ve koltuk altı bölgesinde kıllanma başladıysa; erkek çocukta ise testis hacminde artış olduysa dikkat! Medical Park İzmir Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Burcu Serim Demirgören, erken ergenlik yaşayan çocuklarda görülen temel bulguları şöyle anlatıyor: “Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında ergenlik döneminin ilk fiziksel belirtileri başlar. Ergenlik döneminin ilk bulgusu kızlarda meme dokusunda büyüme, erkeklerde testis hacminde artış. Erken ergenlik, kızlarda sekiz yaşından, erkeklerde dokuz yaşından önce bu belirtilerin gözlenmesi anlamına geliyor. Erken ergenliğe girmiş çocuklar, yaşıtlarından büyük gösterir. Kızlarda erken ergenliğin en tipik belirtisi meme büyümesi ve adetlerin erken başlaması. Genital organların çocuk karakterini kaybetmesi ve erişkin bir kadınınkine benzer duruma gelmesi de bunun göstergesi. Ancak bütün bu cinsel gelişmeye rağmen duygusal ve zihinsel gelişimleri yaşıtları ile aynı seviyede oluyor. Bu nedenle erken başlayan adet kanamaları buna henüz hazır olmayan çocukta duygusal ve davranışsal sorunları da beraberinde getirebiliyor.”
Nereden çıktı bu erken ergenlik?
Dr. Burcu Serim Demirgören, erken ergenlik belirtileri olan kızların yüzde 80’inde bu durumun bilinmeyen nedenlere bağlı olarak ortaya çıktığını söylüyor. Erken ergenlikte genetik etmenlerin de etkili olduğu düşünülüyor. Son yapılan araştırmalar gösteriyor ki, fazla kilolu veya obez kız çocukları, yaşıtlarına göre daha erken adet görebiliyor. Daha nadir olmakla birlikte, beyin tümörleri, kafa travmaları, çeşitli ilaçlar ve hormon içeren maddeler (özellikle sebze, meyve, yumurta üretiminde ve besicilikte bilinçsizce kullanılmış olan ilaçlar ve katkı maddeleri), yumurtalık tümörleri, böbreküstü bezi ve hipofiz tümörleri de erken ergenliğe neden olabiliyor. Medical Park İzmir Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Filiz Gökaslan ise bu konuda şunları söylüyor: “Erken ergenlik kızlarda erkeklere oranla çok sık görülüyor. Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gözlemler ergenlik başlangıç yaşının özellikle kızlarda son 150 yıl içinde her 10 yılda 2-3 ay erkene kaydığını vurguluyor.”
Dr. Filiz Gökaslan “Erken ergenlik, gerçek ve yalancı erken ergenlik olmak üzere iki gruba ayrılıyor” diyor ve tedaviler hakkında şu bilgileri veriyor: “Gerçek erken ergenlikte, beyinde ergenlik hormonlarının kontrolünü sağlayan hipotalamus-hipofiz bölgesinden hormon salgılanıyor. Ortaya çıkan hormonal değişiklikler, normal ergenlik döneminde olan değişikliklerle aynı oluyor. Yalancı erken ergenlikte ise normal ergenlik sürecindeki hormon salgılanması olmuyor, bunun yerine testis veya yumurtalıklardan kaynaklanan kistik veya tümöral oluşumlar veya başka nedenlere bağlı olarak cinsiyet hormonlarının aşırı salgılanması söz konusu oluyor. Tedaviyi şekillendirebilmek için öncelikle ergenliğin hangi tip olduğu tanımlanmalı. Günümüzde kullanılan pek çok tedavi yöntemi ile erken ergenlik belirtisi olan çocukların boy uzamaları ve kemik gelişimleri istenilen hedeflere ulaşıyor. Gerçek erken ergenliğin tedavisinde genellikle beyindeki hipofiz bezi üzerine etki ederek ergenlik hormonlarının salgılanmasını baskılayıcı GnRH (Gonadotropin Releasing Hormon) analogları kullanılıyor. Bu ilaçlar genellikle deri altı enjeksiyonu ile veya burun içine uygulanan formlar şeklinde. Aylık veya üç aylık etkisi olan depo enjeksiyonla şeklinde kullanılıyor. Tedavide ayrıca tıbbi endikasyonu olan bazı çocuklarda boy uzamasını artırmak amacıyla bu ilaçlara ek olarak büyüme hormonu tedavisi de öneriliyor. Yalancı erken ergenlikte ise hormonal tedavilerden önce, duruma neden olan tetikleyici unsurun ortadan kaldırılması gerekiyor.”
Sakıncaları
• Biyolojik yaşı küçük olup erken ergenlik belirtileri başlayan çocuklarda yaşıtlarından erken gelişmeye bağlı olarak utanç, suçluluk ve özgüven sorunları oluşabiliyor.
• Bu çocuklarda, ergenlik döneminin doğal özellikleri olan karşı gelmeler, davranış problemleri erken başladığından bu dönem, hem çocuk hem de ebeveynler için çatışmalı bir sürece dönüşebiliyor.
• Ergenliğe girişle birlikte kızlarda östrojen, erkeklerde testosteron artışı kemikteki büyüme kıkırdaklarının hızla kemikleşmesine neden oluyor. Bu da büyümenin durmasına ve boy kısalığına sebep olabiliyor. Doç. Dr. Filiz Gökaslan, bu durumu şöyle açıklıyor: “İskelet sistemimizdeki kemiklerde doğuştan büyüme plakları var. Bu plaklar boy uzamasını devam ettirmek üzere programlanmış. Erken dönemde ergenlik hormonlarıyla karşılaşan bu büyüme plakları hızlıca gelişimlerini tamamlıyor ve dolayısıyla kemik uzaması duruyor. Sonuç olarak erken ergenlik ile birlikte boy uzaması da durabiliyor ve boy kısalığı gelişmesi riski de artıyor.”
Neler yapabilirsiniz?
Çocuğunuzda erken ergenlik belirtileri olduğunu düşünüyorsanız, tanı ve tedavi sürecinin değerlendirilmesi için ilk olarak çocuk endokrinoloji uzmanına başvurmalısınız. Bu dönemin hem çocuklar hem de ebeveynler için zor bir süreç olduğunu unutmamalı, bedeninde meydana gelen değişikliklere uyum sağlaması için çocuğunuza zaman tanımalısınız. Ayrıca duygusal ve davranışsal sorunları olabileceğini de kabullenmeli ve mümkün olduğunca destekleyici davranmalısınız. Eğer tüm destekleyici tutumlarınıza rağmen bu durumla baş etmekte zorlanıyorsanız, bu süreçte bir çocuk ve ergen psikiyatri uzmanından yardım almanız iyi olabilir.
Çocukluktan ergenliğe geçiş dönemi olarak tanımlanan ergenliğin ne kadar zor, karmaşık bir süreç olduğunu kendi deneyimlerimizden zaten biliyoruz. Sivilceler, duygusal patlamalar, gruba dahil olma çabaları, öfkelenmeler, anne-baba ile çatışmalar, regl ile tanışma, üzerinize bir türlü oturmayan kıyafetler ve daha bir sürü şey... Ergenlik belki de hayatınızın hatırlamak bile istemediğiniz çok eski bir sayfası. Ama durun, daha bitmedi! Anne olduktan sonra zaman su gibi akıp gidecek ve siz ergenlik dönemini yaşayan çocuğunuzla birlikte bu kavramla tekrar yüzleşeceksiniz. Tabii kötü haber bu değil: Kendi tecrübelerinizi, deneyimli annelerin ve uzmanların tavsiyelerini dikkate aldığınızda belki çocuğunuzun ergenliği sizinkinden çok daha kolay geçecek. Zor olansa bunun vaktinden erken olması. Yani erken ergenlik!
Ne zaman erken, ne zaman normal?
Erken ergenlik kızlarda sekiz, erkeklerde dokuz yaşından önce ergenlik belirtilerinin başlaması anlamına geliyor. Bu yaşlardan önce kız çocukta meme dokusunda büyüme olduysa, genital ve koltuk altı bölgesinde kıllanma başladıysa; erkek çocukta ise testis hacminde artış olduysa dikkat! Medical Park İzmir Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Burcu Serim Demirgören, erken ergenlik yaşayan çocuklarda görülen temel bulguları şöyle anlatıyor: “Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında ergenlik döneminin ilk fiziksel belirtileri başlar. Ergenlik döneminin ilk bulgusu kızlarda meme dokusunda büyüme, erkeklerde testis hacminde artış. Erken ergenlik, kızlarda sekiz yaşından, erkeklerde dokuz yaşından önce bu belirtilerin gözlenmesi anlamına geliyor. Erken ergenliğe girmiş çocuklar, yaşıtlarından büyük gösterir. Kızlarda erken ergenliğin en tipik belirtisi meme büyümesi ve adetlerin erken başlaması. Genital organların çocuk karakterini kaybetmesi ve erişkin bir kadınınkine benzer duruma gelmesi de bunun göstergesi. Ancak bütün bu cinsel gelişmeye rağmen duygusal ve zihinsel gelişimleri yaşıtları ile aynı seviyede oluyor. Bu nedenle erken başlayan adet kanamaları buna henüz hazır olmayan çocukta duygusal ve davranışsal sorunları da beraberinde getirebiliyor.”
Nereden çıktı bu erken ergenlik?
Dr. Burcu Serim Demirgören, erken ergenlik belirtileri olan kızların yüzde 80’inde bu durumun bilinmeyen nedenlere bağlı olarak ortaya çıktığını söylüyor. Erken ergenlikte genetik etmenlerin de etkili olduğu düşünülüyor. Son yapılan araştırmalar gösteriyor ki, fazla kilolu veya obez kız çocukları, yaşıtlarına göre daha erken adet görebiliyor. Daha nadir olmakla birlikte, beyin tümörleri, kafa travmaları, çeşitli ilaçlar ve hormon içeren maddeler (özellikle sebze, meyve, yumurta üretiminde ve besicilikte bilinçsizce kullanılmış olan ilaçlar ve katkı maddeleri), yumurtalık tümörleri, böbreküstü bezi ve hipofiz tümörleri de erken ergenliğe neden olabiliyor. Medical Park İzmir Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Filiz Gökaslan ise bu konuda şunları söylüyor: “Erken ergenlik kızlarda erkeklere oranla çok sık görülüyor. Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gözlemler ergenlik başlangıç yaşının özellikle kızlarda son 150 yıl içinde her 10 yılda 2-3 ay erkene kaydığını vurguluyor.”