Yeni bir anne olarak her ayın ayrı bir sorunu olduğunu bebeğim büyüdükçe daha da iyi anlıyorum. Önce emzirme süreci başlıyor ve emzirdikçe mutlu oluyorsunuz çünkü iyi beslendiğini biliyorsunuz. Emdi, emmedi derken bir bakıyorsunuz bebeğiniz artık sizin yediklerinizle beslenmeye hazır. Fakat maalesef bebeğinizi alıp, kolayca sofraya oturtamıyorsunuz. O aşamaya gelene kadar her kafadan bir ses çıkıyor. “Aman dikkat boğazında kalmasın”, “İyice ez de kusmasın”, “Bunu sevmedi, verme”, “Sakın onu yemesin, alerji olur”, ilk duyduklarınızdan oluyor. Kafanızda bin türlü endişeyle boğuşurken aslında her şeyin o kadar da karmaşık olmadığını düşünerek işe başlamanızı tavsiye ederim. Bana bu konuda çok yardımcı olan ve ek gıda serüvenimizi oldukça kolay atlatmamızı sağlayan doktorumuz Çocuk Sağlığı ve Uzmanı Duygu Gür Ünal’a herkesin kafasındaki soruları sordum. Bakalım ek gıda konusuna yaptığımız yanlışlar neler?
İlk olarak ek gıdaya geçişte dikkat edilmesi gereken kurallar neler? Ne zaman ek gıdaya geçilmeli?
Annenin sütü varsa ilk altı ay bebek beslenmesindeki tek gerçek besin, anne sütü olmalı. Eğer anne sütü yoksa ve aile mama vermek istemiyorsa ek besinlere dördüncü ya da beşinci aylardan itibaren dikkatli bir şekilde başlanabilir. İlk başlanacak besinler alerji yapmayan, sindirimi kolay basit besinler olmalı. Çünkü ek besinlere erken başlamak alerji ve sindirim problemlerine neden olabilir. Altıncı aydan daha geç başlamak ise bebeğin besinleri tolere etmesini zorlaştırır. Başlarken üç gün kuralını uygulamak uygun olur; yani aynı besini üst üste, üç gün artan miktarlarda tattırmak gerekiyor. Böylece bebek yavaş yavaş alışırken, alerjisi varsa fark edilir. Ek besinlere bebek açken ve sağlıklı olduğu dönemde başlanmalı, hastayken yeni bir besine başlanmamalı.
Birçok anne ek gıdaya geçişte boğazında kalır endişesi yaşıyor. Bu endişeyle ek gıdaya geçişte her şeyin parçalayıcıdan geçirilmesi doğru mu?
İlk altı ay boyunca sıvı formdaki anne sütünü almaya alışkın olan bebek, pütürlü kıvamdaki ek besinleri almaya başladığında kısmen zorlanabilir. Öğürmeler ve dilinin ucundakini çıkartmaya çalışmalar olabilir. Hatta bazen besin parçaları nedeniyle kusabilir. Böyle durumlarda çok paniğe kapılmadan ısrarcı olmak faydalıdır. Pütürlü besinler sayesinde bebek diliyle besini çevirmeyi, dilini ısırmadan ağız içerisinde hareket ettirmeyi ve öğürmemeyi öğrenmiş olur. Israrla blender’dan geçirilerek verilmesi, ileri dönemlerde bebeğin daha da zorlanmasına ve pütürlü gıdaları alamamasına neden olabilir. Ek besinlere ilk başlandığında daha sıvı formda ve daha az pütürlü olabilir ama bebek alıştıkça daha pütürlü ve katı hale geçilebilir. İdeal form boza kıvamıdır. Ek besinleri hazırlarken blender yerine çatalla ezmek, süzgeçten geçirmek ya da patates ezici ile ezmek daha uygun olur. Bebekler beslenirken mutlaka gözlemlemek gerekir. Olası boğulma durumlarında müdahale etmek için ilk dört yaşta bebeğe boğulma riski yaratabilecek taneli gıdalar(mısır, çekirdeksiz üzüm, kuruyemiş, sakız, nar, mısır patlağı, pastil) verilmemeli.
Süt ürünleri konusunda endişe duyuluyor.
Süt ürünlerine geçişlerde tartışmasız annelerin en çok sorduğu soru, “Hani bir yaşından önce inek sütü vermiyorduk?” oluyor. Bir yaşından önce çocuk beslenmesinde inek sütünün yeri yoktur ama muhallebi, peynir, yoğurt, sütlü tatlı gibi süt ürünleri bir yaşından önce bebekler için önemli bir kalsiyum ve protein kaynağı. İnek sütünün protein içeriği anne sütünden daha yüksek olduğundan bebeğin böbreklerini yorabilir. Süt halinde bir yaşından önce verildiğinde bağırsakta gizli kanama, demir eksikliği, kabızlık gibi problemlere neden olabilir. Çocuğun midesini doldurup başka besinleri almasını engeller. Bebeklerde inek sütünün neden olduğu gaz problemleri genellikle yetişkinlerdekinden daha azdır. Eğer anne, emzirdiği dönemde beslenmesinde inek sütü ve ürünlerine yer veriyor ya da standart bir biberon maması kullanıyorsa, bebekte de herhangi bir problem olmuyorsa, bebekte muhtemelen alerji gelişmeyecektir.
Et, kıyma, et suyu ne zaman verilmeli?
Bebekler anne karnında, annelerinden aldıkları demir rezervi ile doğarlar. Zamanından önce doğan bebekler ve annelerinde demir eksikliği, anemisi olan bebeklerde bu rezerv normalden daha da azdır. Bebekler normal gelişimlerinin devamı için dokulara oksijen taşınmasında önemli olan demire ihtiyaç duyarlar. Genellikle ilk altı ayda anne sütü alan bebekler demir ihtiyaçlarını anne sütünden karşılarlar ama altıncı aydan sonra anne sütünün göreceli olarak azalması ve bebeklerin artmış ihtiyaçlarıyla beraber demir de dışardan takviye edilmeli. En zengin demir kaynağı besinler; et (kıyma, parça et, karaciğer, kuzu, tavuk) ve balıktır. Yumurta sarısı, baklagiller ve ticari olarak demirle zenginleştirilmiş mamalar/tahıllar da demir kaynaklarıdır. Bu besinleri C vitamininden zengin besinlerle ya da multivitaminle beraber vermek içeriklerinde bulunan demirden maksimum yararlanmalarını sağlar. Demir emilimi istendiği durumlarda demirden zengin besinlerin süt ve süt ürünleri de aynı anda verilmemesi uygun olur. Kemik suyu yaygın bilinenin aksine demirden değil; mineraller, eklem ve kemik sağlığı için değerli bileşiklerden zengin. Yedi ve sekizinci aylardan sonra sebze püreleri, kemik ya da tavuk sularının içerisinde hazırlanabilir.
Meyve ve sebze olarak ilk neler tercih edilmeli?
İlk tercih edilecek meyve ve sebzeler, alerji potansiyeli düşük, kolay sindirilen, gaz yapmayan besinler olmalı. Konserve ya da paketlenmiş meyve ve sebzeler yerine mevsiminde ve taze olanlarla başlanmalı. Meyvelerden şeftali, kayısı, elma, erik, üzüm ve armut ilk tercih edileceklerden. Sebzelerden ise mevsimine göre patates, havuç, kabak, brokoli, karnabahar, lahana, tatlı kırmızıbiber, balkabağı, taze fasulye, ıspanak, semizotu olabilir. Tuz, baharat, salça kullanılmamalı. Sebze pürelerinde patlıcan, bakla ve mantar da olmamalı. Sebze püreleri mevsimine uygun sebzelerden taze olarak, günlük hazırlanmalı.
Katı gıdaya geçişte kabızlık sorunu yaşanabiliyor. Bu durumda ne yapılmalı?
Patates, havuç, pirinç, muz, elma ve şeftalinin fazla tüketilmesi kabızlığa sebep olabilir. Bebek kabız olduğunda sebze pürelerine 1-2 çay kaşı zeytinyağı eklemek ve liften zengin besinlere (yeşil sebzeler, kayısı, üzüm, armut, erik) geçmek uygun olabilir. Bebeğe ek besinlere başladıktan sonra su verilmesi gerektiği de unutulmamalı. Kabızlığın çözülemediği durumlarda doktorunuzdan yardım almanız gerekebilir.
Ek gıdaya geçişte başka ne tür sorunlar görülebiliyor?
Ek besinlere geçişte en büyük sorun iştah sorunları. Bazı bebekler ek besinler konusunda reddedici olabiliyor. Bu da psikolojik anlamda anneyi ve bakıcıyı yorabiliyor. İştahı fazla olan ve ek besinleri iyi tolere eden bebeklerde porsiyonlara dikkat edilmezse kiloları fazla olabilir. Bu da obeziteye zemin hazırlayabilir. Uygun olmayan besinlerin başlanmasıyla döküntü, hırıltı, bağırsak düzensizlikleri, kaka değişiklikleri görülebilir. Ek besinleri hazırlarken el hijyenine, kullanılacak kapların, suyunun ve besinlerin temizliğine özen gösterilmeli. Aksi halde özellikle mide-bağırsak sistemini ilgilendiren enfeksiyon hastalıkları görülebilir.
Kaşık mamaları ne zaman ve hangi durumda kullanılmalı?
Kaşık mamaları doktorunuzun yönlendirmesi ile dördüncü aydan sonra kullanılabilir. Piyasada 4 ay ve üzeri, 6 ay ve üzeri ibaresi ile bulunuyor. Bebeğin ek besinlere geçişi döneminde kaşık mamaları kolaylık sağlar. Özellikle de gece sık uyanan bebeklerde ya da anne sütünün gece azaldığı durumlarda tercih edilebilir.
Pirinç unu muhallebileri ileride bebekte şişmanlığa yol açar mı?
Muhallebiler genellikle gece yatmadan önce tok tutması için verilen kaşık mamasıdır. Pirinç unu, pirinçten yapıldığından alerji potansiyeli diğer tahıllara göre daha azdır ve altıncı aydan sonra verilebilir. İnek sütü alerjisi olmayan iştahsız bebeklerde ya da gece çok sık uyanan bebeklerde pirinç unu muhallebisi denenebilir. Şeker yerine meyveler tatlandırıcı olarak tercih edilir. Kilolu bebeklerde sadece pirinç unu muhallebisi değil, tüm diyet gözden geçirilmelidir
İrmiğe ne zaman başlanabilir?
Bebeklere genellikle ilk başlanacak olan pirinçtir. İrmik bir buğday türevidir. Alerji potansiyelinin daha yüksek olması ve glüten içeriği nedeniyle buğday yedinci sekizinci aylardan itibaren başlanabilir.
Peki ya mevye suları?
Meyve suları yerine meyvenin kendisi cam rendeden geçirilerek ya da bebek büyüdüğünde çatalla ezilerek denenebilir. Meyve suları kan şekerinin ani yükselteceğinden tercih edilmez. Onun yerine sindirim esnasında liflerin arasındaki şekerin yavaşça emileceği ve lifleri sayesinde sindirim problemlerini daha az neden olabileceğinden meyvenin kendisi tercih edilmeli.