Prematüre bebek bakımı

Yazı: Mürsel Çavuş
Hepimiz büyük umutla beklediğimiz bebeklerimizin sağlıklı ve sorunsuz dünyaya gelmesini istiyoruz. Fakat bazen bu mümkün olamayabiliyor. 37’nci haftayı tamamlamadan doğan bebekler prematüre kabul ediliyor. Türkiye’de her yıl 150 bin bebek erken doğuyor. Ülkemizdeki bebek ölümlerinin yüzde 75’inin nedeni de bu. 1000 gramın altında doğan bebeklerde var olan nörolojik bozuklukların kalıcı olma riski yüzde 60. Bebekler ne kadar erken doğarlarsa, riskleri de o kadar artıyor.
Acıbadem Hastanesi Yoğun Bakım Uzmanı Dr. Ülkü Tıraş, “Normal gebelik süresi 38-42 yani ortalama 40 hafta. 37’nci haftadan önce doğan bebeklere prematüre bebek diyoruz. Yenidoğan yoğun bakım servislerinin teknolojileri ve deneyimlerinin artması ile birlikte 23-24 haftasından itibaren bebeklerin yaşayabilirlikleri artmaya başladı” diyor. Prematüre bebeklerin kendi içlerinde ileri derece prematüre (32 gebelik haftası altında doğanlar), orta derecede prematüre (32-34 gebelik haftaları arasında doğanlar) ve geç prematüre (34-37 gebelik haftası arasında doğanlar) diye ayrılmaya başladığını söyleyen Tıraş, ayrımın bu bebeklerin farklı tedavi yaklaşımlarına ihtiyaçlarından kaynaklandığını sözlerine ekliyor.
Prematüre bebekler, zamanında doğan bebeklerden daha farklı sağlık problemleri yaşıyor. Gebelik haftası ne kadar küçülürse, karşılaşılan problemler de o kadar artıyor ve tedaviye yanıtları azalıyor. Tıraş, “Prematüre bebeklerde doğar doğmaz karşılaşılan problemlerin başında solunum sıkıntısı geliyor. Solunum sıkıntısı doğumu takiben başlayabiliyor ve solunum cihazına ihtiyaç duyabiliyorlar fakat gelişen ilaçlar ve solunum cihazları, erken doğum riski olan gebelere verilen steroid tedavileri sayesinde bu bebeklerin hayatta kalma oranları ciddi oranda arttı. Bu bebeklerde prematüre apneleri, hava kaçağı gibi solunum sıkıntısına neden olabilecek başka sıkıntılar da olabilir” diyor.
Bebek giysileri
• Sentetik malzemelerden yapılan giysiler bebeğin cildini tahriş edebilir. Her zaman yumuşak, pamuklu, kolay giydirilip çıkarılabilen ve düğme kullanılmayan giysileri tercih edin.
• Prematüre bebekler zamanında doğanlara göre bir kat daha fazla giydirilmeli. Bebeğin büyümesini engelleyecek giysiler kullanılmamalı, onun yerine omuz kısmı ayarlanabilen giysiler, tek parçalı belsiz tulumlar, beli elastik pantolonlar, kenarları geniş giysileri tercih edin.
• Ayaklarına mutlaka çorap, başına şapka giydirin.
• Kıyafetlerin etiketlerini kesin, bebeğin giysilerini yetişkinlerinden ayrı yıkayın ve özel bebek deterjanları kullanın. İlk altı ay bebek giysilerinin dikiş yerlerini içten ve dıştan ütüleyin.
Evde enfeksiyon kontrolü
• Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmediği için her türlü enfeksiyona açıktırlar. Ziyaretçilere, özellikle okul çağı çocuklarına kısıtlama koymak yerinde olur.
• Oyuncakları yıkanabilen, toz tutmayan ve tüysüz oyuncaklar olmalı.
• El temizliği enfeksiyon kontrolünde birinci basamak.
Bebeğe dokunmadan önce, alt temizliği sonrası eller mutlaka yıkanmalı ve el temizliğine özen gösterilmeli.
• Tırnakların kısa kesilmesi ve mümkün olduğunca takı takılmaması yine enfeksiyonu engellemek açısından önemli.
Bebeğin banyosu
• Bebekler göbek kordonu düştükten sonra ilk banyolarını yapabilir. Bebeğin yıkanacağı suyun sıcaklığı 36-38 derece civarında olmalı. Suyun sıcaklığını termometreyle kontrol edebilirsiniz.
• Musluk suyu yerine kaynamış, soğumuş su tercih edin.
• Bebeğin vücut ısısını korumak için banyo sonrası vücut yağlama işlemi de banyoda yapılmalı. Bu işlemi yaparken bebeğinizi yıkadığınız suyun içine bebek losyonunu döküp bebeği durular gibi üzerine dökebilirsiniz.
• Bu işlem bittikten sonra havluya sarılan bebek hemen uygun ısıdaki odada giydirilebilir.
• Bebekler her yıkamada şampuanla yıkanmamalı.
• Ayrıca bebeğinizin yüzüne sabun ya da şampuan sürmeyip sadece ılık su ile yıkamalısınız.
Ağız temizliği
• Günde bir kez kaynatılmış ılıtılmış iyi suyla, parmağınıza sardığınız temiz bir tülbent ya da gazlı bezi ıslatıp diğer elinizle bebeğin çenesini aşağı doğru çekerek ağzını açıp; dil üstünü, yanak içlerini, damağını ve diş etlerini yumuşakça silebilirsiniz.
• Eğer ağız içinde beyaz noktalar oluşmuşsa, bu halk arasında pamukçuk denen mantar başlangıcıdır. Kaynatılmış ılıtılmış bir çay bardağı suyla bir çay kaşığı karbonatı karıştırıp, temiz bir tülbenti bu karbonatlı suyla ıslatıp ağız temizliğini yapabilirsiniz.
• Bir kez kullandığınız tülbenti temizlemeden tekrar kullanmamaya dikkat etmelisiniz.
Tırnak bakımı
• Bebeklerde algılamayı azalttığı için eldiven kullanılmaz.
• Prematüre bebeklerde doğum ayına göre tırnak gelişimi tamamlanmamış olabilir. Tamamlanmışsa ilk haftalarında tırnaklarında görülen kopuklukları elle alabilirsiniz.
• Bebeğin el tırnakları birkaç hafta sonra kesilmeli. Çıt çıt makaslar yerine normal tırnak makası ve kağıt törpü kullanabilirsiniz.
• Banyodan sonra oturarak bebeğinizi kucağınıza alın. Tırnağını düzeltip düz bir şekilde kesin. Tırnak yuvarlak kesilirse tırnak batmasına sebep olabilir. Uyurken kesmeyin.
• Ayak tırnaklarını kesmek için de acele etmeyin.
Uyku
• Prematüre doğan bebeklerin çoğu uyku problemi yaşar. Çok sık uyur ve uyanırlar. Endişelenmeyin, gelecek üç ay içinde beyninin gelişmesiyle bebeğiniz daha çok uyuyacak.
• Üçüncü ve dördüncü ayda gece 7–8 saat uyur, gündüzleri dinlenirler. Bu nedenle beslenmede harcanan süreye dikkat etmeli, beslenme ve uyku düzenini iyi ayarlanmalısınız.
• Büyüme hormonu uyku safhasında salgılanır. Oda lambasının ayarlanır olması bebeğin gece gündüzü ayırt etmesi açısından faydalı.
• Gündüzleri daha hareketli bir yaşamdan geceleri uyku ve sessizliğe geçiş bebeğin ev ortamına adaptasyonu yönünden önemli.
Bebeğin beslenmesi
• Prematüre bebeklerin besin ihtiyaçları zamanında doğmuş bebeklerinkinden daha farklı. Emzirme sırasında bebekler memenin koyu renkli kısmının tamamını ağzına almalı. Aldıkları enerji doğru hesaplanmalı, beslenmesi ona göre düzenlenmeli.
• Bebek anneyi yeterince ememiyorsa mama desteği verilmeli. Prematüre mamaları diğerlerinden farklı olduğundan doktor önerisi şart.
• Mamanın ısısı el üstü veya el bileğinin içine damlatarak kontrol edilmeli.
• Bazı prematürelerde aldığı miktar ölçüm açısından önemlidir. Bu yüzden vereceğiniz miktarı enjektör ile ölçerek biberonla verebilirsiniz.
• Mama desteğiyle besleniyorsa mama hazırlama koşulları ve biberonla beslenme kurallarına çok dikkat edilmeli.
• İçme suyunu temiz bir kapta fokurdamaya başladıktan sonra 10 dakika kadar kaynatmak, ölçülü ve cam biberonlar kullanmak bebek sağlığı için önemli.
• Biberonların emziklerini, süt pompanızın aparatlarını sterilizatör cihazında buharla ya da ayrı temiz bir tencere edinerek bütün parçaların üstünü kaplayacak şekilde içme suyuyla kaynatarak sterilize edebilirsiniz.
• Silikon veya kauçuk biberon emzikler kullanılabilir, dikkat edilmesi gereken emzik deliklerinin büyüklüğü. Akış hızı damla damla olmalı. Büyük delikler aspirasyon riski doğurabilir.
• Bebeğin emme refleksini geliştirebilmesi için besleme öncesinde ve sonrasında anne mutlaka emzirmeli.
• Bebek memeyi boşaltamıyor veya çabuk yoruluyorsa göğüste kalan süt sağılmalı ve uygun koşullarda saklanmalı.
• Anne her emzirme sonrası ve her göğüs değiştirildiğinde mutlaka bebeğin gazını çıkarmalı.
• Besleme esnasında bebeğin başını 45 derece açı ile tutmak, biberon emziğinin akış hızını ayarlamak, mamanın ısısını kontrol etmek, anne sütü veya mamanın miktarını ayarlamak ve besleme işlemi yapan kişinin rahatlığını sağlaması önemli.
• Beslenme süresi 30 dakikayı geçmemeli. Besleme süresi uzarsa öğün sayısı azalır ve kilo kaybı oluşabilir.
• Beslenme sonrası sağ veya sol yana yatırırken başı vücutla hafifçe yüksek tutulmasında da fayda var.
• Beslenme sonralarında aspirasyon sık görülen bir komplikasyon ve dikkat edilmesi gerekiyor.
• Annenin beslenme öncesinde ve sonrasında meme bakımını yapması gerekiyor.
• Yenidoğan sarılığının en önemli sebebi yetersiz beslenme. Özellikle prematüre doğan bebeklerde eve taburcu olduktan sonra beş günde bir bilirubin değerlerine bakılmalı ve cilt rengi kontrol edilmeli.
• Bebeklere ilk yılında inek sütü verilmemeli.
• Prematüre bebeklerde yakından kilo takibi yapmak gerekiyor. Bebek iyi besleniyorsa yaşamının ilk aylarında haftada 200 gram kilo alabilir. Kilo alımı ve takibi için her olumsuzlukta doktora başvurmak gerekiyor.
“EL BEBEK GÜL BEBEK” Derneği
Ülkemizde erken doğumun getirdiği riskler hakkında toplumda farkındalık yaratmak ve bilinç oluşturmak için kurulmuş bir dernek var: El Bebek Gül Bebek Derneği. Dernek gelişimlerini anne karnında tamamlayamayan bebeklerin sağlık sorunlarıyla ilgili aileleri bilgilendiriyor, yeni anne-babalara tıbbi ve manevi destek oluyor. Prematüre bebeği olan aileler www.elbebekgulbebek.org sitesinden derneğe ulaşabiliyor. Dernek Avrupa Prematüre Bebek Dernekleri Çatısı (EFCNI) üyesi.Hangi sıkıntıları yaşıyorlar?
Prematüre bebeklerde yenidoğan sarılıklarına, beslenme problemlerine zamanında doğan bebeklere göre daha sık rastlanıyor. Gebelik haftası ile ters orantılı olarak bu bebeklerde beslenme intoleransı görülebiliyor. O zaman da damardan beslenme önem kazanıyor. Tıraş, “Enerji ihtiyaçlarının anne karnındakine benzer şekilde devamı sağlanmalı ki bebek hem büyüyebilsin hem de hastalıklarıyla başa çıkabilsin. Bu bebekler için anne sütü çok önemli. Yeterli enerjiyi kazanması için zaman zaman anne sütü güçlendirilmesi yapılır. Anne sütü yoksa prematüre bebek mamaları kullanılabilir” diyor.
Bu bebekler uzun süre yoğun bakım servislerinde kalabiliyor. Bu da bağışıklık sistemi tam gelişmemiş bebekte enfeksiyon riskini beraberinde getiriyor. Hastane enfeksiyonlarına karşı bebekleri korumak için antibiyotik tedavileri kullanılıyor. Bebeklerde doğumdan sonra olması gereken adaptasyon bu bebeklerde olamıyor veya gecikiyor. Duktus açıklığı en sık görülen kalp problemlerinin başında geliyor. Akciğer damarlarında daralmalar bebekteki solunum sıkıntısını da ağırlaştırabilir. Beyin ve göz damarlarının gelişmemesi nedeniyle beyin kanamaları, görme problemleri yine bu bebeklerde görülen sorunlar. Bu yüzden prematüre bebekler taburcu olmadan göz hekimi tarafından da muayene ediliyor. Kan şekeri düşüklükleri, elektrolit ve baz dengesizlikleri, bazı hormon dengesizlikleri de rastlanan diğer bulgular.
Prematüre bebek evde nasıl bakılır?
Erken doğduğu için birçok riskleri taşıyan bebeklerin evde bakımında diğer bebeklere oranla daha dikkatli olmak gerekiyor. Biz de evde bakım hizmeti veren Eczacıbaşı Sağlık Hizmetleri’nden Evde Bakım Medikal Sorumlusu Dr. Mustafa Emeksiz’e evde bakımın inceliklerini sorduk.
Cilt bakımı ve göbek bakımı
• Göbek, eğer bir sorun çıkmazsa 7-10 gün içinde düşer. Kordon ayrılıp düşmeye yakın, ayrılan yerine bir damla ‘biokadin’ damlatın.
• Kordonun üzerine hiçbir şey sarmayın. Bezini göbeğin altında olacak şekilde takın.
• Bütün yenidoğanların olduğu gibi prematürelerin de cildi hassas ve narindir. Özellikle prematürelerde kulak gibi kıkırdak dokuların olduğu bölümler olgunlaşmadığı için sağ, sol yan yatırıldığında uzun süre pozisyon değiştirilmemesine bağlı olarak kulaklarda yapışıklıklar, nekrozlar, baş bölgesinde düzleşmeler oluşabilir.
• Pozisyon değiştirmede, hassas bölgelerine havlu, pet gibi malzemelerle desteklemekte fayda var.
• Gözlerinde yapışıklıklar, çapaklanmalar ve hatta akıntılar görebilirsiniz. Göz bakımını kaynamış soğumuş suyla yapabileceğiniz gibi bunun için üretilmiş silme mendillerini de kullanabilirsiniz.
• Bir göze kullanılan gazlı bez diğer gözde kullanılmamalı, herhangi bir enfeksiyon varsa diğerine bulaştırabilirsiniz.