Yumurtaları dondursak da mı saklasak?

Yazı: Nilgün Yıldız

Şu sıralar sizin gündeminizde ne var bilmiyorum ama benim içinde bulunduğum dost meclislerinin konusu maalesef ‘koca bulamadım, hadi onu geç de; anne de olamadım’... Her yaşın bir muhabbeti olduğu kesin! 30 yaşını geçmiş kadınlar topluluğu arkadaş çevrenizi oluşturuyorsa önce sevgili bulma zorlukları, sonra sevgiliyi evliliğe ikna etme teknikleri ve en sonunda da ‘çocuk istemiyorum ama ya istersem ve biyolojik saatim geçer ve çocuğum olmazsa’ cümlelerini çok ama çok sık duyacaksınız. Tabii etrafınızda çocuğu olan ve 24 saat ‘çocuğum ağladı, çocuğum konuştu, çocuğum okula başladı’ diye başınızda olan arkadaşlar hariç!
Bu muhabbet böyle uzayıp giderken bir sabah kalktım ve hayat sanki sadece benim için değil tüm arkadaşlarım için değişmiş gibiydi. Sürekli bir mesaj trafiği. Neden mi? Çünkü gazetede şöyle bir haber vardı; “Sağlık Bakanlığı sadece kanser hastaları, yani kemoterapi ya da radyoterapi gören kişilerin değil, çocuk, genç, evli ya da bekar yumurta rezervi azalan herkesin yumurtalarını dondurmasına izin vereceğini açıkladı.” Belli ki bu haber 30 yaşını geçmiş birçok kadının hayatında bir devrim niteliği taşıyordu. Ben de bu kadınlardan biri olarak işin uzmanıyla bu konuyu görüşmeye karar verdim ve Bahçeci Fulya Tüp Bebek Merkezi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Güvenç Karlıkaya’ya danıştım. Bakalım bu yasa çıkarsa hayatımızı nasıl değiştirecek?
Yumurta dondurma işlemi son yıllarda çok tartışılıyor ve son yapılan haberlere göre yumurta dondurma artık Türkiye’de de yasallaşacak. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Yumurta dondurma işlemi, tıbbi gereklilik durumlarında örneğin kronik bir hastalık, kanser veya kanser tedavileri sonucu yumurtalık fonksiyonlarını kaybetme riski çok yüksek olan kadınlara yapılan bir uygulama. Ancak Sağlık Bakanlığı 2014 yılında yenilediği tüp bebek yönetmeliğinde yapılan değişiklik ile, erken yaşlarda yumurtalık rezervi azalmış veya erken menopoza girme riski olan kadınların da (bu durumun tıbbi olarak kanıtlanması şartı ile) yumurtalarının dondurulmasına izin verdi. Tıbbi zorunluluk durumlarında yumurta dondurulması işlemi bütün dünyada, fazla tartışma olmadan, kabul gören bir durum. Ancak isteğe bağlı veya potansiyel risklere bağlı olarak yumurta dondurulması halen tartışılan bir konu. Birçok gelişmiş ülke bu konuyu tartışmakla beraber genel kanı yapılabileceği ve bunun kadınların hakkı olduğu yönünde. Ben de bir infertilite (kısırlık) uzmanı olarak, kadın yaşının ilerlemesi, yumurtalık kapasitesinin azalması ve buna bağlı olarak tedaviyle veya kendiliğinden gebe kalma şansları azalan kadınların yaşadığı zorluklara bakarak, yumurta dondurulmasının yasal olmasını destekliyorum. Ve hatta günümüz şartlarına bağlı olarak daha ileri yaşlarda gebe kalmayı düşünen kadınların yumurtalık rezervi şartına bağlı olmaksızın yumurtalarını isterlerse dondurarak saklama hakları olduğunu düşünüyorum. Ancak özellikle hassas bir konu olması, teknik ve yasal olarak ileri teknoloji ve güvenlik hassasiyeti isteyen bu konuda ileri yasal düzenlemelerin de olması gerektiğini düşünüyorum.

Kadın vücudu ne kadar süreyle doğum olayını sağlıklı bir şekilde gerçekleştirebilir?
Kesin bir yaş sınırı yok. Son yıllarda basına da yansıdığı gibi yumurta donasyonu ile 60-70’li yaşlarında anne olan kadınlar olduğunu görüyoruz. Ancak gebelik ve anne olma olayına daha geniş olarak bakıldığında, gebeliğin kadın sağlığına getirdiği yük, sosyal ve etik konular düşünüldüğünde konu çok tartışmalı olabiliyor. Konuya obstetrik (gebelik ve doğum) açısından yaklaşıldığında 40 yaşından sonraki gebelikler riskli gebelikler kategorisinde yer alıyor.

Yumurta dondurma işlemini kaç yaşına kadar yaptırmak gerekiyor?
Yumurtalık kapasitesinin azalması, yaşa bağlı olarak, her kadında doğal bir seyirde oluyor. Bu azalma özellikle 35 yaşlarından sonra hız kazanıyor ve bununla beraber yumurta kalitesinde de azalma görülüyor. Yönetmelik ve bilimsel çalışmalarda belirli bir yaş kriteri belirtilmemekle beraber, yumurta dondurulması düşünüldüğünde bu faktörün irdelenmesinde fayda olduğunu düşünüyorum.

Bu işlemden önce yaptırılması gereken tetkikler var mı?
İşlem öncesinde kadının genel sağlık ve jinekolojik değerlendirmeleri yanında, hormonal olarak FSH, Estradiol, AMH ile ultrasonografik olarak yumurtalık kapasitesinin değerlendirilmesi, ilaçlarla veya ilaçsız yumurta büyütülmesi, yumurta toplanması işlemlerinin yapılmasına engel durumların araştırılmasında fayda var. Bunun yanında karışıklıkları önlemek amacı ile DNA analizlerinin de yapılması gerekiyor.

Yumurta dondurma nasıl bir işlem? Nasıl uygulanıyor?
Tıpkı tüp bebek tedavilerinde olduğu gibi kişiye uygun protokollerle yumurtaların büyütülmesi veya doğal sikluslarda yumurta takibi ve sonrasında olgun yumurtaların toplanıp saklanması işlemi yapılıyor. Elde edilen yumurtalar çeşitli dondurma teknikleri ile dondurularak saklanıyor. Başarı şansı daha yüksek olduğu için son yıllarda büyük oranda ‘vitrifikasyon’ tekniği yumurta dondurmada kullanılıyor.

Siz bir hekim olarak bu işlemin hangi durumlarda yaptırılması, hangi durumlarda yaptırılmaması taraftarısınız?
Yapılacak işlemlerin hastaya zarar verme potansiyeli olan tıbbi durumlar dışında, genel hatları ile isteyen kadınların yumurta dondurmaya hakları olduğunu düşünüyorum. Ancak yapılan işlemlerin hastaya getireceği faydalar, işlemlerin başarı oranları, potansiyel riskleri yani işlem bütün yönleri ile hastalarla tartışılıp bundan sonra önerilmeli.
Dondurulan bu hücreler nasıl bir ortamda ve kaç yıl saklanabiliyor? Dondurulan hücreler, sıvı azot tanklarında uzun yıllar saklanabiliyor. Ancak şu anda yasalarımıza göre beş yıllık bir sınır var. Bu sınırın uzatılması bakanlığın iznine tabi.

Dondurulan yumurtalar sonra nasıl kullanılıyor?
Dondurulan olgun yumurtalar, tekniğe bağlı olarak uygun koşullarda çözülüyor ve sperm ile tüp bebek işlemine tabi tutularak gebelik oluşturuluyor.

Dondurulan yumurta sayısı belli mi?
Kadından ne kadar olgun yumurta elde edildiğine bağlı olarak değişiyor.

Bu işlemle mutlaka hamile kalınır mı? Riskleri var mı?
Böyle bir garanti söz konusu değil. Ancak bu uygulama ile gebelik oranları, dondurma tekniklerindeki gelişmeler sayesinde normal tüp bebek tedavilerinde taze yumurtalar ile yapılan uygulamaların sonuçlarına oldukça yakın.

Taze embriyo ile dondurulmuş embriyo arasında bir fark var mı?
Eğer iyi şartlarda ve tekniklerle dondurulmuş ise bir farklılık yok, hatta son yıllarda yapılan çalışmalar, dondurulmuş embriyo transferleri ile gebelik oranlarının daha yüksek olduğunu, doğan bebeklerin bazı parametrelere bakıldığında daha sağlıklı olduğunu gösteriyor.