Bebeklerde ateş

Yazı: Güzide Yülek

Her yeni annenin başlangıçta paniğe kapıldığı, yıllar geçtikçe tanıdığı ve korkmayı bıraktığı bir tablo ateş. Birçok anne en az bir kez gecenin ortasında bebeğinin mızırdanan sesiyle uyanmış, kucağına aldığında ateşler içinde olduğunu fark etmiştir. Bu ilk tanışma ürkütücü olsa da deneyim kazandıkça ateşin aslında bir hastalık değil, hatta bazen kurtarıcı olduğunu doktorların da bilgilendirmesi ile öğrendik. Ancak aramızda henüz bu durumla karşılaşmamış olanlar var. Öncelikle şunu bilmekte fayda var; ateş yükseldiğinde genellikle vücuda zarar vermez çünkü aslında vücudun enfeksiyonlarla mücadele yoludur. Yüksek ateş ise çocuğu rahatsız edebilir, ortaya çıkacak dehidrasyon sorunları nedeniyle durumu daha da kötüleştirebilir.
Tek başına bir hastalık değil, bir hastalığın belirtisi olsa da ateşle özellikle ilk kez karşılaşan her anne paniğe kapılır. Oysa ateş çoğunlukla vücudun enfeksiyonla savaşabildiğinin göstergesidir. Peki hangi durumlarda endişe etmeli, ne yapmalı, ne zaman doktoru aramalı?

ATEŞ NEDEN ÇIKAR?
Ateş, vücudun dahili termostatı gibidir, vücut sıcaklığı normal seviyenin üzerine çıktığında gerçekleşir. Bu termostat beyindeki hipotalamus kısmında bulunur. Hipotalamus vücudun hangi sıcaklıkta (çocuklar için 37ºC) olması gerektiğini bilir ve vücudu bu şekilde tutmak için mesaj gönderir.

Çoğu insanın vücut sıcaklığı gün içinde biraz değişebilir. Sabahları biraz daha düşük, akşamları biraz daha yüksektir. Çocuklar koştururken, oynarken ve egzersiz yaparken değişebilir. Hipotalamus ara sıra da olsa bir enfeksiyona, hastalığa ya da farklı bir nedene tepki olarak ateşi sıfırlar.

ATEŞİN NEDENLERİ
Ateş tek başına bir hastalık değildir, genellikle başka bir sorunun belirtisi olarak görülür. Birkaç potansiyel nedeni vardır:
Enfeksiyon: Çoğu ateş, enfeksiyon ya da diğer hastalıklardan kaynaklanır. Ateş, doğal savunma mekanizmasını uyararak vücudun enfeksiyonlarla savaşmasına yardım eder.
Kat kat kıyafet: Özellikle yeni doğan bebeklerin, aşırı abartılı giydirildiklerinde sıcak bir ortamda vücut ısısını, çocuk vücudu gibi düzenleyemediği için ateşi çıkabilir. Bununla birlikte yenidoğan ateşi ciddi bir enfeksiyon belirtisi gösterebileceğinden aşırı giydirilme nedeniyle olsa bile ateşi varsa mutlaka doktora gösterilmelidir.
Aşılar: Bebekler ve çocuklar aşılandıktan sonra ateşleri bir miktar artar. Diş çıkarmak vücut ısısında hafif bir artışa neden olsa da çocuğun vücut sıcaklığı 37.8ºCfazlaysa nedeni diş değildir.

BAZEN DAHA CİDDİ OLABİLİR
Geçmişte doktorlar ateşin tek başına, sıcaklık temelinde tedavi edilmesini önerirlerdi. Fakat şimdi hem sıcaklığı hem de çocuğun genel durumu göz önüne alınıyor. Vücut ısısı 38.9ºC’nin altındaki çocuklar rahatsız olmadıkları sürece ilaç kullanmaya ihtiyaç yok. Bu kuralın önemli bir istisnası olduğunu da hemen belirtelim: Üç aylık veya daha küçük bir bebeğiniz varsa hemen doktorunuzu arayın ya da acil servise başvurun. Hafif bir ateş bile çok küçük bebeklerde potansiyel olarak ciddi bir enfeksiyon belirtisi olabilir.
Çocuğunuz üç ay ile üç yaş arasındaysa ve ateşi 39ºC ya da daha yüksekse, doktorunuzu arayın. Büyük çocuklar için davranış ve hareketliliğini hesaba katın. Çocuğunuzun nasıl davrandığını izlemek, ateşin bir hastalığın nedeni olup olmadığı ya da doktorun görmesi gerekip gerekmediği konusunda size fikir verecektir.
Çocuğunuzun hastalığı şu durumlarda muhtemelen ciddi değildir:
•    Hala oyun oynuyorsa
•    İyi yiyor ve içiyorsa
•    Uyanık ve hala gülümsüyorsa
•    Normal bir cilt rengine sahipse
•    Vücut ısısı düştüğünde iyi görünüyorsa
Yemek yemeyen ateşli bir çocuk için de fazla endişelenmeyin. Bu durum ateşe neden olan enfeksiyon durumlarında çok yaygındır.

HANGİSİ NORMAL?
Alnına hafif bir öpücük kondurmak ya da cildine elinizi hafifçe dokundurmak çocuğun ateşinin olup olmadığını anlamanız için yeterlidir. Ancak bu yöntem ateşin kaç derece olduğunu anlamak için tek başına yeterli değil. Bunun için güvenilir bir termometre kullanın. Normal ısı; ağızdan ölçüldüğünde 37.5 ºC, kol altından ölçüldüğünde 37.2ºC, rektal ölçümde 38ºC olmalı.

Ateş ne kadar yüksekse çocuğunuzun o kadar çok hasta olduğu anlamına gelmez. Basit bir soğuk algınlığı ya da viral enfeksiyon bazen ateşinin 38.9-40ºC arasında olmasına neden olabilir. Ciddi enfeksiyonlar, özellikle bebeklerde ateşe neden olmaz, hatta anormal derecede düşük bir vücut sıcaklığına neden olur. Örneğin 36.1ºC’nin  altı gibi...
Ateş yükselebilir de düşebilir de... Vücut sıcaklığı arttığında çocuk titreyebilir, sıcaklık düşmeye başladığında vücut ekstra ısı yayması için terleyebilir. Bazen ateşi olan çocuk her zamankinden daha hızlı nefes alabilir, kalbi daha hızlı atabilir. Çocuğunuzun nefes darlığı sorunu varsa, normalden hızlı nefes alıyorsa ya da ateş düştükten sonra da hızlı nefes almaya devam ediyorsa mutlaka doktora götürün.

NE YAPMALI?
Ateşin tümüyle kontrol altına alınması gerekmiyor, siz çocuğunuzun kendisini iyi hissetmesine odaklanın. Ateşin eşlik ettiği belirtileri hafifletin.
•    Çocuğunuz telaşlı ve huzursuzsa, yaşına ve kilosuna göre ateş düşürücü şurup verebilirsiniz. Çocuğunuz iki yaşından küçükse ve dozu bilmiyorsanız mutlaka doktorunuza danışın.
•    Altı aydan küçük bebeklerde ateşlenme durumunda doktora danışmadan asla ilaç vermeyin. Ateş düşürcü ilaçların geçici olarak vücut ısısını düşüreceğini, ateşin altında yatan nedeni tedavi etmeyeceğini unutmayın.
•    Çocuğunuza hafif giysiler giydirin, üzerine hafif bir çarşaf örtün. Aşırı giydirme vücut ısısının dışarı yayılmasını engelleyebilir ve ateşin daha yükselmesine neden olabilir.
•    Yattığı odanın çok sıcak ya da çok soğuk olmadığından emin olun.
•    Bazı ebeveynler ateşi düşürmek için ılık sünger banyosu yaptırıyor. Bu yöntem geçici olarak işe yarar. Sünger çocuğu rahatsız edebilir. Ateş düşürmek için asla alkol kullanmayın. Cildi alkolü emdiğinden zehirlenmeye neden olabilir. Buz torbası, soğuk banyo vücut ısısını yükseltip titremeye neden olduğundan bunları da uygulamayın.
•    Vücudunun susuz kalmaması için bol miktarda sıvı tüketmesini sağlayın. Su, çorba ve meyve aromalı içecekler iyi birer seçimdir. Kafein içeren kolalı içecekler ya da çayı sık idrara çıkartacağı ve dehidrasyonu artıracağı için kesinlikle vermeyin.
•    Kusuyorsa ya da ishalse, bunları önleyici ilaç vermeden önce doktora danışın.
•    Sporcu içeceklerinden uzak durun. Ekstra şeker bulunan bu içecekler ishali daha da artırır.
•    Çocuğun yemeyi istediği şeylere izin verin ama makul miktarlarda olsun. Canı istemiyorsa yemesi için zorlamayın.
•    İyice dinlenmesini sağlayın. Bütün gün yatakta yatması gerekmiyor ama ara sıra uzanmalı ve dinlenmeli.
•    Okula devam ediyorsa göndermeyin. 24 saat içinde muhtemelen ateşi düşecektir.

ATEŞ NASIL ÖLÇÜLÜR?
Her ebeveyn bilir ki ateşle kıvranan bir çocuğun ateşini ölçmek kolay değildir. Ancak doktorun bir hastalık ya da enfeksiyonu olup olmadığını anlaması için en önemli araçlardan biridir. En iyi ölçme yöntemi çocuğun yaşı ve mizacına göre değişebilir.
- 3 aydan küçük bebekler için dijital termometre kullanarak rektal bir ölçümle en güvenilir okumayı elde edersiniz. Elektronik kulak termometreleri, kulak kanalları çok küçük olduğu için altı aydan küçük bebekler için önerilmiyor.
- 3-6 aylık bebeklerde dijital rektal termometre iyi bir seçim. Ayrıca temporal arter termometre (alından ölçüm yapan) kullanabilirsiniz.
- 6 ay-4 yaş arasındaki çocuklar için rektal sıcaklıkta dijital termometre, geçici arter termometresi ya da elektronik kulak termometresi kullanabilirsiniz.
- 4 yaş ve üzeri çocuklar için çocuğunuz da iş birliği yaparsa dijital termometreyle ağızdan ölçüm yapabilirsiniz. Çok öksüren, burnu tıkalı olduğu için ağızdan nefes alan çocuklar ağızlarını yeterli süre kapalı tutamayacaklarından doğru bir ölçüm yapamayabilirsiniz. Bu durumda kulak termometresi, temporal arter termometre ya da dijital termometre kullanabilirsiniz.

YARDIM İSTEMENİZ GEREKEN DURUMLAR
Eğer aşağıdakileri belirtiler varsa mutlaka acil yardım almalısınız
•    Hiç durmadan ağlıyorsa
•    Aşırı sinirli ya da sıkıntılıysa
•    Uyanık olduğu halde halsizse
•    Hastalanmadan önce olmayan ama hastalık sonrası cildinin üzerinde çürüğe benzeyen kızarıklık, mor-beyaz lekeler varsa
•    Dudakları, dili ya da tırnakları mavi-mor renkse
•    Kakasında bıngıldak denen bölgesi dışa doğru şişmiş gibi görünüyorsa
•    Boynu tutulmuşsa
•    Şiddetli baş ağrısı varsa
•    Hareketsizse ve kıpırdamayı reddediyorsa
•    Burnu açıldığında dahi rahat nefes alamıyorsa
•    Öne eğilerek nöbet geçiriyorsa
•    Karın ağrısı varsa

DOKTORU NE ZAMAN ARAMALI?
Doktoru aramanız gereken ateş yüksekliği çocuğun yaşı, hastalığı ve ateş ile birlikte başka semptomlar olup olmadığına bağlıdır. Doktoru aramanız gereken durumlar şöyle sıralanıyor:
•    Üç aydan küçük bebeklerde rektal sıcaklığı 380C veya daha yüksekse
•    Üç aydan büyük çocuklarda
    390C ’den yüksekse
•    Okul çağındaki çocuklarda da
    390C’den daha yüksekse mutlaka doktorunu arayın.
Ateşin yanı sıra aşağıdaki belirtiler varsa da doktorunuzu aramalısınız.
•    Sıvı alımını reddediyor ya da içmekte zorlanıyorsa
•    Sürekli ishal ya da kusma devam ediyorsa
•    Normalden daha az tuvalete gidiyor, ağlarken gözyaşı akmıyor, normalden daha sakin ve güçsüzse yani dehidrasyon belirtileri varsa
•    Boğaz ya da kulak ağrısı gibi belirli bir şikayeti varsa
•    İki yaşından küçük çocuklarda 24 saat, iki yaş üstü çocuklarda 72 saat geçmesine rağmen ateş düşmüyorsa
•    Her gece birkaç saatliğine düşmesine rağmen yeniden ateşi yükseliyorsa
•    Kızarıklık varsa
•    İdrarını yaparken ağrı ya da yanma varsa
•    Kalp rahatsızlığı, kanser ya da hücre hastalıkları gibi kronik bir problemi varsa