Bilgisayarın azı karar çoğu zarar

Yazı: Güzide Yülek

* Bebeğimle Elele dergisinin Haziran- Temmuz 2016 sayısından alınmıştır.

Bir yanda işimizi kolaylaştıran, zamandan tasarruf sağlayan, bürokratik işleri ortadan kaldıran, diğer yanda kolayca bağımlılığa dönüşebilen, omurgamızdan yağ hücrelerimize, gözlerimizden uyku kalitemize kadar tüm fiziksel bedenimizi olumsuz etkileyen bilgisayarlar, cep telefonları ve onların yarattığı sanal dünya… Söz konusu çocuklarsa meseleyi daha da derinlemesine düşünmek gerekiyor. Tam da tatil başlamışken, çocuklar telefonlara, tabletlere, bilgisayarlara daha da şevkle sarılacakken gelin bilgisayarın çocuk dünyasındaki yerine, yararlarına ve zararlarına yolculuk yapalım, uzmanlara danışalım. Elbette son kararı kendi yaşam şartlarımızı göz önüne alarak verelim.

Oyun araçları değişti
Yaşı 20’nin üzerinde olan çoğu ebeveyn, alışveriş merkezlerindeki oyun alanlarından çok, sokak oyunlarını bilir. Belki de geleneksel sokak oyunlarımızın bu nesille birlikte artık tarihin sayfalarında yer alacak olması işin üzücü yanı… Körebe, çelik çomak, çatlak patlak, istop, yakartop, dokuz taş, bezirganbaşı, birdirbir, uzun eşek gibi, yeni nesil tarafından bilinmeyen o kadar çok sokak oyunu var ki… Bu oyunlar sosyalleşmeyi, yeni arkadaş edinmeyi kolaylaştırırken, yenilen gıdaları çabucak yakmaya yetecek enerji de harcatıyordu. Oysa bugün eli tablet tutan 1-2 yaşındaki çocuklar, oyunları teknolojik olarak görüyor, televizyonda sadece çizgi film olarak izliyor. İlköğrenim ile birlikte de devir teknoloji devri olduğundan otomatik olarak bilgisayar ile tanışıyor, bu alet çocuğun hayatının bir parçası oluyor. Tabii bilgisayarın da hakkını yemeyelim, onun da faydaları var.

Bilgisayar hakkında harika şeyler
Bugün hemen her evde ve hatta okullarda bilgisayar bulunuyor. Teknoloji sayesinde bilgisayarda yapabildiğimiz işler listesine her gün bir yenisi ekleniyor. Hatta bazen öyle bir an geliyor ki bilgisayarlardan önce bu kadar işi nasıl yaptığımıza şaşırıyoruz. Bilgisayarın avantajlarını şöyle bir sıralayalım:
•    Ulaşmak istediğimiz bilgiye, arama motoru sayesinde kısa sürede ulaşabiliyoruz.
•    Yazılarımızı, fotoğraflarımızı, önemli belgelerimizi depolayabiliyor, oyun oynamak için kullanabiliyoruz. Dahası yazıcı vasıtasıyla fotoğraflarımızı basabiliyoruz.
•    Çevrimiçi diğer tanıdıklarımızla sohbet edebiliyor ya da ortak oyun oynamaya dahil olabiliyoruz.
•    Günlük haberleri okumak, dünyanın en farklı noktasındaki gelişmelerden haberdar olmak için bulunmaz bir araç.
•    Müzik, film, video kliplerini indirmek, canlı televizyon seyretmek için de elimizin altındaki yegane depo.

Araştırmalar ne diyor?
Özellikle çocuklar ve onların bilgisayarda geçirdiği sürelerle, oynadığı oyunlarla ilgili dünya genelinde birçok araştırma yapılıyor. Araştırma sonuçlarına bir göz atalım.
•    Uzun süre bilgisayar karşısında oturmak kas ve eklemlerde ağrıya, omurga sorunlarına, kan dolaşımının bozulmasına, duruş bozukluklarına yol açabiliyor.
•    Özellikle oyun oynarken tuşlara ya da joystick’e hakim olabilmek için bazen elini incitebiliyor.
•    Uzun süre bilgisayar karşısında oturmak ya da oyun oynamak yeterli fiziki aktivite yapılmasını önlediğinden obeziteyi tetikliyor.
•    Çok uzun kullananlarda kas ve eklem ağrısı, baş ağrısı, sırt ve boyun ağrısına neden oluyor.
•    Göz yorgunluğu ve bulanık görme sık tekrarlanıyor, göz sağlığı bozuluyor.
•    Yaratıcı bazı aktivitelerin kaybedilmesine sebebiyet veriyor.
•    Konuşma ve diğer çocuklarla arkadaş olabilme yetisini kaybettiriyor, asosyalliğe itebiliyor.

Zararı en aza indirecek ipuçları
Olumsuz yanlarını görüp elbette çağın gerisinde kalmamız gerekmiyor. Onun da zararlarını minimuma indirmek için bazı ipuçlarına dikkat etmekte fayda var.
•    Bilgisayarı göz hizasında kullanacak şekilde ayarlayın, çocuğunuz başını aşırı yukarı kaldırmak ya da aşağı eğilmek zorunda kalmasın.
•    Dirseklerinin klavyeyle aynı hizada olması önemli.
•    Ayakları zemine değmeli, değmiyorsa ayağının altına bir yükseltici parça koyun.
•    Fareyi hareket ettirdiğinde kolunu değil, sadece bileğini kullanmasını öğretin.
•    Ara sıra kollarını dinlendirmesi gerektiğini nedenleri ile anlatın.
•    Gözlerini dinlendirmesi için ara sıra uzak bir noktaya odaklanmasını sağlayın.
•    Zaman ayarı yapın. Gün boyu sadece bilgisayar başında olmasın. Dersleri varsa ara sıra mola vermesi gerektiğini söyleyin.
•    Arkadaş edinmesi ve daha aktif olması için dışarıda organizasyonlar yapın.
•    Eğer dizüstü bir bilgisayar kullanıyorsa, ağır taşımasını ve sırt bölgesinin zarar görmesini engellemek için ya tekerlekli bir okul çantası ya da sırtı destekli bir sırt çantası tercih edin.
•    Yatmadan önce bilgisayarda oyun oynamasına izin vermeyin çünkü bunu yapması derin ve kaliteli uykuyu engeller.

Oyun oynamak eğlencelidir ama…
Evet bilgisayarda da olsa oyun oynamak eğlencelidir. Hele hele puan toplamak ya da bir sonraki seviyeye geçebilmek için verilen mücadele keyiflidir. Ama asla hırsa, inada dönüşmemelidir. Eğer çocuğunuzun bir kardeşi varsa, hele de kendinden küçükse ve onu kıskanıyorsa kendisinin daha iyi olduğu, daha başarılı olduğunu ebeveynlerine kanıtlamak için var gücüyle oyuna sarılabilir. İnternet üzerinden arkadaşlarına karşı oynuyorsa bu da hırslanması, arkadaş grubu arasında öne çıkmak istemesi, kendisinden övgüyle bahsetmesi için tetikleyici bir unsur yerine geçebilir.
Uzmanlar, bilgisayar oynayan çocuklar üzerine sık sık araştırma yapıyor. Her yıl bu araştırma sonuçlarında ciddi değişimler gözlemleniyor çünkü bilgisayar kullanımı giderek artıyor, yaş ortalaması düşüyor. Ve ne yazık ki oyun oynama sıklığı arttıkça çocuğun ağresif olma olasılığı da artıyor. Bir diğer araştırma sonucu da tek başına bilgisayar oyunu oynayan çocukların günlük yaşamlarında diğer insanlarla geçinmekte zorlandığını gösteriyor.
Ancak araştırmanın hep kötü taraflarını görmeyelim, iyi tarafları da var. Kimi sonuçlara göre de bazı oyun türleri çocuğun düşünme ve karar verebilme becerisini artırıyor. Tabii oyun türüne göre bu değişiyor. Örneğin hem hareket etmesini hem de bilgisayar oyunu oynamasını istiyorsanız oyun konsolları iyi bir seçenek olabilir. Çocuğunuzu böylece egzersize de teşvik etmiş olursunuz. Bazı oyunlar egzersiz yapmışçasına kalp atışını hayli hızlı attırabilir, heyecanı ve sporu sevdirebilir. Sabit bir yerde oturmaktansa egzersiz halinde olan vücut elbette fazla yağ yakıp obezitenin önüne geçebilir.

Bunlar da aklınızda bulunsun
    Ders çalışması için bilgisayar başında uzun süre oturacaksa, vücudunun rahat bir pozisyonda olduğundan emin olun.
•    Kısa molalar vermesini sağlayın, kalkıp biraz ev içinde gezinebilir. Hiç olmazsa kollarını vücudunun etrafında daireler çizerek rahatlatabilir.
•    Arkadaşlarıyla Messenger üzerinde yazışmak, Skype’dan görüşmek, karşılıklı bir oyun oynamak için zaman sınırı koyun.
•    Filtre mutlaka olmalı. Zararlı sitelere girmesini önlemeyi unutmayın.
•    Bilgisayar başında atıştırmak yerine yemek zamanlarında aynı masada toplanmayı kural haline getirin. Aile olmanın önemli bir bölümünün birlikte yenilen yemekler olduğunu söyleyin. Gün içinde neler yaptığınızı anlatarak onu özendirin.
•    Online oyun oynarken, ev adresi, telefon gibi kişisel bilgileri başkalarıyla paylaşmadığından emin olun.
•    Sanal oyunlarda cinsel içerikli bilgiler ve yönlendirmeler yapılarak tacize uğramasını engelleyin.

Çocuklar bilgisayar için ne diyor?
Araştırmalar sonucu çocukların bilgisayar ile ilgili verdikleri cevaplar:
•    Elle yazmaktan daha çabuk yazılıyor.
•    İstediğin şeyleri masaüstüne kayıt edebiliyorsun.
•    Bilmediğin pek çok konuda arama yapabiliyorsun.
•    Yazım ve dilbilgisi kurallarını hemen düzeltiyor, öğretmene düzgün ödev gidiyor.
•    Fotoğrafları istediğim zaman açıp görebiliyor, arkadaşlarımla paylaşabiliyorum.
•    Üşümeden karda bile oyun oynama imkanı veriyor.
•    Annem ya da babam iş gezisi için uzaklardaysa onları uyumadan görebiliyor, konuşabiliyorum.
•    Annem izin verirse müzik, film ve e-kitap indirebiliyorum.
•    Bizim evde bilgisayar kullanmanın kuralı var. Annemin bilgisayarı var. Okuldan sonra biz onun bilgisayarını kullanıyoruz. Her gün 45 dakikaya izin veriyor. Bu ödev dışında vakit geçirmek için yeterli bir zaman.

Online sohbet ve oyun ilk sırada
Kaspersky Lab, bilgisayar ve çocuklarla ilgili geniş bir araştırma yapmış. 12 ayı mercek altına alan rapor; Kaspersky Lab’ın hem Windows hem de Mac için oluşturduğu ebeveyn kontrolünün açık olduğu bilgisayarlar arasında, kişisel bilgiler gizli tutularak ve 14 yaş altı çocukların internette zararlı olabilecek sitelere yaptıkları ziyaret girişimlerinin kaydı tutularak oluşturulmuş. Dünya genelinde yapılan son araştırmaya göre çocuklar, internette zamanlarının yüzde 67’sini sosyal medya, e-posta servisleri, online yazışma servisleri gibi mecralarda geçiriyorlar. Yüzde 11’ini oyun oynayarak ve yüzde dokuzunu ise alkol, narkotik nitelikli maddeler ve tütün ürünleri hakkında bilgi alabilecekleri sitelerde harcıyorlar. Ayrıca, ülkeler arasında çocukların ilgi alanları çeşitli farklılıklar gösteriyor. Kaspersky Lab Kıdemli Web İçerik Analisti Anna Larkina, “Online dünyada çocuklar gittikçe özgürleşiyorlar. Özgürlük aslında güzel bir şey ama gerçek hayatta olduğu gibi online dünyada da çocuklara ve gençlere nasıl dikkatli ve sorumluluk sahibi şekilde davranılacağını öğretmek gerekiyor. Ebeveynler kapsamlı bir güvenlik çözümü üretmeli” diyor.

Dikkat! 
•    Çocuğun internet ve bilgisayar başında çok vakit geçirmesinin temelinde neler var mutlaka araştırın.
•    Dışarı çıkması, yeni arkadaşlar edinmesi, farklı aktivitelere katılması konusunda teşvik edin.
•    Denetiminizi kolaylaştırmak için çaktırmadan hangi sitelerde ne oynuyor, neler öğreniyor, sohbet ederek öğrenin.
•    Sık sık yaşıtı çocukların olduğu arkadaşlarınızı evinize davet edin. Yaz aylarında bahçede, havuz başında organizasyonlar düzenleyin.
•    Kendinize günde 45 dakika internet için vakit ayırıyorsanız, bunu yüksek sesle dillendirerek alt mesaj verin. Günlük bir limitin olduğunu bilmesini sağlayın. Sizi örnek alacaktır.