Çocuklar ve para kavramı

Kavanoza destek
Yapabileceğiniz en iyi şeylerden birisi sizin de birikim yaptığınızı görmesidir. Bir süreliğine kavanoza para koyun ve çocuğunuza bunun sizin birikim kavanozunuz olduğunu söyleyin. Bu çocuğunuza biriktirmenin normal olduğunu gösterecektir.

Birikim amacı tablosu
Çocuğunuzun ne için birikim yaptığını öğrendikten sonra, ne kadar süre boyunca birikim yapması gerektiğini açıklayan bir tablo hazırlayabilirsiniz. Her haftayı bir kutucuk ile gösterebilir veya birikim yaptığı her haftaya bir sticker yapıştırılabilir. Böylelikle ne kadar süreli bir birikime ihtiyacı olduğunu hesaplar. Her harçlığını aldığında parasını ayırıp tablodaki kutucuğa sticker’ı yapıştırır. Bu şekilde hedefine adım adım yaklaştığını görür.

Biriken para için ödül
Çocuğunuzu biriktirdiği para için ödüllendirmeyi düşünebilirsiniz. Örneğin, belli bir süre para harcamazsa ona küçük bir ödül verebilirsiniz. Birikime katkıda bulunmak onu cesaretlendirmek için harika bir yöntemdir.

Parayı üç yaşından sonra tanıyorlar
•  Üç yaşına kadar çocuk paranın ne olduğunu bilmiyor. Para onun için bir anlam ifade etmiyor.
•    3-5 yaş arası çocuklarda para kavramı yeni yeni oturmaya başlar. Ancak paranın büyüklüğünü ya da küçüklüğünü bilmez. Ne kadar çok bozuk parası varsa o kadar çok parası olduğunu zanneder. Kağıt para istemezler. Metal paralar ses çıkartır ve onların gözünde çok gözükür. O yüzden bozuk paraları daha çok severler.
•    5-8 yaş arasındaki çocuklar para kavramını bilirler. İstek ve ihtiyaçlarını öğrenirler. Nelerden tasarruf edebileceklerini bilirler.
•    9-12 yaş arasındaki çocuklar parasını nasıl harcayacağını, biriktireceğini ve paylaşacağını bilirler. Kendilerine hedef koyup o hedef doğrultusunda birikim yapabilirler. Hedefleri için birikim yapmadan önce fiyat araştırması yapıp bu doğrultuda plan yapabilirler. 9-12 yaş arasındaki çocuklar eğitim öğretim hayatlarında bölme işlemlerine geçtikleri için bütçe yapabilirler. Hedefine kaç haftada ulaşabileceğini hesaplayabilir.  İstek ve ihtiyaçlarını rahat bir şekilde ayrıt edebilirler. Bu yaş grubundaki çocuklara günlük harçlık değil haftalık harçlık verilmeli.
•    13-15 yaş arasındaki çocuklar para kazanmaya başlayabilirler. Yatırım/birikim hakkında fikir sahibi olmaya başlarlar. Bu yaş gurubundaki çocuklara artık haftalık harçlık değil aylık harçlık verilmelidir.
•    16-18 yaş arasındaki çocuklar parayı artık bir güç olarak görürüler. Parayı harcar/biriktirir ve yatırım yapabilirler.

Yazı: Güzide Yülek

Çocuğunuzun bilinçli ve tasarruf yapabilen bir birey olarak yetişmesini istiyorsanız öncelikle sizin para ile ilişkinize bakmanız gerekiyor. Bunu biz değil Kişisel Para Yönetimi Uzmanı Özlem Denizmen söylüyor. Peki çocuğu küçük yaştan nasıl yönlendirmek, ona parayı doğru harcamasını, tasarruf yapmasını nasıl öğretmek gerekiyor? Denizmen konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı.

Çocuklar para kavramıyla nasıl tanışıyor, doğrusu nasıl olmalı?
Ebeveynler genellikle, “Çocuğum daha çok küçük, paradan ne anlar? Üzerinde durmuyoruz, büyüyünce nasılsa öğrenir” yaklaşımı içerisinde oluyorlar. Bu, çocukların para ile geç tanışmalarına ve para ile ilgili konularda bu deneyimi erken yaşamış akranlarına göre dezavantajlı olmalarına neden oluyor. Yapılan araştırmalara göre para ile erken yaşta tanışan çocukların ilerleyen senelerde yaşıtlarıyla karşılaştırıldıklarında harcamalarında daha planlı oldukları ortaya çıktı.

Çocuklar parayı para olarak ne zaman algılıyorlar?
Çocuk 3-6 yaş arası dönemde para ile ilgili basit kavramları algılayacak düzeydedir. Bu yaş döneminde psikososyal kimliğin gelişimi ile tüketim alışkanlıkları da şekillenmeye başlar. Dolayısıyla para nedir, ne işe yarar, para nasıl kazanılır gibi soruların cevabını çocuğunuza bu yaşlardan itibaren öğretebilirsiniz. Üç yaşından itibaren basit finansal kavramları (biriktirme, harcama gibi) anlayabilen çocuk, yedi yaşına geldiğinde para ile ilgili alışkanlıklar edinmeye başlayacaktır. Bu alışkanlıkların kazanılması için ebeveyn desteği ve kontrolü gerekir. Çocuğa yaşına uygun miktarda ve düzenli harçlık vermek konunun temelini oluşturur. Çocuğun para ile ilk tanışması, paranın ne işe yaradığını kavraması ve nasıl kullanıldığını öğrenmesinin çocuk açısından birçok artısı vardır. Hedefler belirlemesi, hedeflerine ulaşırken kendi kendine plan yapma becerisi geliştirmesine para ile olan ilişkisi yardımcı olacaktır. Bu nedenle çocuğa erken yaşta verilecek para eğitimi, onun hayatını da bir anlamda düzenleyecektir.

Ebeveynler çocuğun parayla ilişkisinde neleri yanlış yapıyor?
Çocuklara para eğitimi okulda değil, evde verilir. Sizin parayla ilişkiniz, tutumunuz ve konuşmalarınız çocuk için önemlidir. Çocuklar sünger gibidir. Siz kendinize beş ayakkabı alırken ya da kredi kartıyla yemek ısmarlarken, onun istediği bir şeye “hayır” diyemezsiniz. Çocuklar evde sizden ne görüyorlarsa, para ile ilk öyle tanışıyorlar. Duydukları değil, gördüklerinden öğreniyorlar. Siz paranızın kontrolünü sağlayamıyorken çocuğunuzun kontrollü harcamalar yapmasını bekleyemezsiniz. Tutumlu harcayarak ona iyi örnek olmalısınız. Öncelikle aylık aile bütçesi hazırlayın ve bütçenize sadık kalın. Çocuğunuzun aile bütçesine destek vermesine izin verin. Kredi kartından ziyade nakit para kullanımını tercih edin.

Kapitalist sistem çocuğa nasıl anlatılır?
Çocuğunuz çok para mı harcıyor? Eğer öyle ise kendinize dönüp bir şeyler sormanız gerekiyor. Aile içi durumunuzla veya parayla olan yaklaşımlarınızla alakalı ona ne kadar bilgi verdiniz? En çok duyulan şey, “Yemedim yedirdim, giymedim giydirdim, kendimden kestim ona verdim”dir. Bu hiçbir zaman doğru bir yaklaşım değildir. En doğru yaklaşım çocuğunuza ailenizdeki para tutumlarınızı göstermenizdir. Çocuğunuzla birlikte hareket etmek en doğru seçenek olacaktır. Örneğin; sıklıkla marka tutkusu olan çocuklar görüyoruz. Bir başkasında görüp özenerek kendinde olmasını isteyen çocuk en çok para konusunda konuşulması gereken çocuktur.

Böyle bir durumda ne yapmalıyız?
Çocuğunuzla iletişimi doğru şekilde kurun. Birlikte bir bütçe yapıp inisiyatifi ona verin. Düzenli harçlık verip harçlıklarını nasıl yöneteceğini öğretin. Parasını harcarken öncelik planı yaptırın.

Çocuğun dış etmenlerin etkisi ile para harcamasını nasıl önleyebiliriz?
Çocuklarınızın hedefleri olsun. Hedeflerini yazsınlar; cep telefonu, basketbol topu vs… Önceliklerini belirlesinler; ama bu liste uzun olmasın. Psikologlar çocukların hedefleri için bekledikleri zaman, elde ettikleri şeylerden daha fazla haz duyduklarını söylüyorlar. Ben de yedi yaşındaki oğluma hediye vermeden önce bir ay civarı bekletiyorum. Hediyeyi konuşuyoruz, hayal ediyoruz, parasını biriktiriyoruz ve artık ona verdiğim zaman dünyanın en mutlu insanı oluyor sanki. Çocuğunuz için üç kumbara hazırlayabilirsiniz. Biri biriktirmesi, biri harcamaları, biri de yardım için. Birikim kumbarasının üstüne hedefinin resmini yapıştırabilirsiniz.

Okul öncesi ve okula başlayan çocuklara para kavramı, tasarruf nasıl anlatılmalı?
Çocuğunuza parayı anlatırken onun bir hedef olmadığını, amaçlarımız doğrultusunda bir noktadan bir noktaya götüren bir araç olduğunu anlatın.Aldığınız her şeyin bir bedeli olduğunu gösterin. Örneğin, çocuklarınız market alışverişinde neye ne kadar para ödediğinizi bilsin. Bir oyuncak istediğinde ya da maça-sinemaya götürüyorsanız bilet fiyatını söyleyin, bedava sanmasın. Çocuğunuza tasarrufu anlatırken yaptığınız her şeyin açıklamasını yapın. Neden tasarruf etmek gerektiğini, doğal kaynaklarımızın tükenmesinin nelere neden olacağı gibi açıklamalar yapmak çocuğun bilinçli öğrenmesine ve öğrenilen bilginin kalıcı olmasına yardımcı olacaktır.

Çocuğun istediği bir şeyi isteyerek ya da gerçekten zorlanma düşüncesiyle “paramız yok, alamayız” demek çözüm mü? Bunu algılayabilir mi?
Anne ve babanın parayla ilgili tutumları ve yaklaşımları çocuğa model olur. Çocuğunuzun bir şey istemesi durumunda “Paramız yok” şeklindeki söylemler yerine “Şu an durumumuz bunu almaya uygun değil, planımızda yok” gibi söylemler olmalıdır. Çocuğunuza anlatın, iletişim kurun ki sizi gerçekten anlamaya çalışsın. Eğer ilişkiniz bu şekilde ilerleyebilirse çocuğunuz kendini sorumluluk sahibi bir birey olarak hissedecektir.

Evde ne tür oyunlarla çocuğun parayla ilişkisini doğru kurmasına yardımcı olunabilir?
Çocuklarınıza paranın anlamını anlatın. Parayı üç bacaklı bir tabure olarak gösterebilirsiniz, Birinci bacak bugün için harcamak, ikinci bacak yarın için birikim yapmak, üçüncü bacak ise olmayanlarla paylaşmak olsun. Çocuklara bir bütçenin nasıl işlediğini göstermenin en iyi yolu bütçeyi basitçe anlatmaktır. Bunu göstermenin kolay yollarından biri bir deste monopoli parası almak. Çocuğunuza bu destenin aylık geliriniz olduğunu söyleyin. Sonra bu parayı teker teker ödemelerinize bölün. Parasal değerlerin önemi yok, önemli olan paranız için bilinçli bir planınız olduğunu çocuğunuza göstermek. Çocuğunuzu kendi bütçesini oluşturması için cesaretlendirin. Harçlığının bir kısmını birikime, bir kısmını yardıma ve bir kısmını eğlence olarak ayırsın. Çocuğunuzun gerçekten neye değer verdiğini bulmasına ve bütçesini buna göre düzenlemesine yardımcı olun. Onu birikime teşvik edin. 1 lira biriktirdiğinde siz de üzerine 1 lira koyun. Elektrik faturasından kazandırdığı her 5 lira onun olsun, bakın nasıl kapatıyor gereksiz yanan o ışıkları!

Günümüz çocukları paradan çok kredi kartını biliyor. Kredi kartının parasız alışveriş olmadığı nasıl anlatılır?
Çocuklar paranızı cüzdanınızdan veya ATM makinelerinden aldığınızı biliyor olabilir fakat bilmedikleri şey önce para kazanmak gerektiğidir. Çocuklarınıza ne iş yaptığınızı ve nasıl para kazandığınızı anlatın. Örneğin; “Ben şurada çalışıyorum ve çalıştığım saat kadar para kazanıyorum. Haftada 40 saat çalışıyorum. Her ay sonunda maaşımı alıyorum ve bu maaşın içerisinden kredi kartından harcama yaptığım kısmını kartıma yatırıyorum.”