Asiyim herkes bilsin!

Elele Temmuz-Ağustos 2024 sayısındanHazırlayan: İrem Naz GüvelModa, tarih boyunca sadece estetik ve güzellik anlayışıyla değil, aynı zamanda toplumsal ve politik olaylara karşı duruş sergileyen bir platform olarak da kendini gösteriyor. Zaman zaman kıyafet seçimleri, sosyal adaleti, çevre bilinci ve insan hakları gibi önemli konularda farkındalık yaratmanın güçlü bir aracı oldu. Modanın apolitik olduğunu savunmak, ona yapılacak en büyük haksızlık olur.Tarihsel süreçte moda, savaş dönemlerinde, ekonomik krizlerde ve siyasi baskılar karşısında insanların sesini duyurmak için stil sahibi bir araç oldu. Örneğin, 1960’larda Amerika Birleşik Devletleri’nde sivil haklar hareketi sırasında siyahilerin giydiği kıyafetler, kimlik ve direnişin sembolü haline geldi. Ünlü isimler de katıldıkları davetlerde kıyafetlerine Easter egg’ler ekleyip olaylara karşı tavırlarını belli ediyor."Harry Styles moda aracılığıyla kendini ifade etmenin cinsiyetle sınırlı olmamamsı gerektiğini vurguluyor."Modanın apolitik olduğunu savunmak, ona yapılacak en büyük haksızlık olur.Nasıra Prensesi isyanıSon zamanlarda modada politik rüzgarlar esiyor. Bunun kaynağı da İsrail ve Filistin arasında yaşanılanlar. Bella Hadid, sesini duyurmak için platformunu en iyi şekilde kullanan ünlü isimlerden biri. Filistin asıllı manken, İsrail’in yaptığı zulme her defasında dikkat çekmekten hiç çekinmedi. Bu yüzden iş birliklerini kaybetti, hatta modelliği bırakacağını da açıkladı. Doğrudan 1700’lerde Filistin hükümdarı Omar Al Daher’in soyundan geldiği için Nasıra Prensesi lakabını alan Bella, en iyi bildiği şeyi modayı bir protesto aracı olarak kullanıyor. Son olarak Cannes Film Festivali’nde, Michael & Hushi’nin 2001’de tasarladığı asimetrik fırfırlı kırmızı ve beyaz kefiye baskılı elbisesi ve elinde dondurmasıyla Cannes’da direniş gösterdi.Cannes’a CannesBu yıl Cannes’da kan aktı desek yeridir. Nasıra Prensesi isyanının büyük yankı bulduğu festivalde, bir başka protestovari hareket, oyuncu Cate Blanchett’tan geldi. Oyuncu, ‘The Apprentice’ın galasına, tasarımcı Haider Ackermann’ın Jean Paul Gaultier için hazırladığı straplez bir elbiseyle katıldı. İlk bakışta sıradan bir elbise gibi görünürken, oyuncunun sürekli eteğini kaldırıp yeşil astarını göstermeye çalışması, elbiseye farklı bir bakış açısıyla bakmamızı sağladı. Çünkü önü siyah, arkası neredeyse beyaz gibi görünen uçuk pembe ve yeşil astarlı bu elbisenin renkleri aslından farklı. Orijinalinde arka kısmı yeşil ve astarı da lavanta rengindeydi. Bazıları, oyuncunun orijinal elbiseyi bu renklerle değiştirip kırmızı halıda giymesini, Filistin bayrağına bir saygı duruşu olarak yorumladı. Ancak teknik olarak elbisenin rengi pembe, siyah ve yeşil olduğundan oyuncu böyle bir niyetle elbiseyi giymemiş de olabilir. Kısaca, Cate Blanchett, bir dönem interneti meşgul eden, ne renk olduğu belli olmayan elbise gibi bir etki yarattı.Mesaj panosuBoykot için illaki kıyafetlerin benzer şeyleri çağrıştırmasına gerek olmuyor. İşte bu noktada rozetler devreye giriyor. Cannes, Grammy ve Oscar gibi birçok etkinlikte, protesto rozetleri göze çarpıyor. Cannes’da Bella Hadid gibi bir desenden değil, bir rozetten yararlanan destekçileri de gördük. Bazı katılımcılar, kırmızı rozetler takarak barış çağrısında bulundu. 96. Akademi Ödülleri’nde de benzer manzaralar vardı. Billie Eilish, Ramy Youssef, Swann Arlaud, Riz Ahmed gibi isimler Filistin halkına desteklerini üstlerine taktıkları rozetlerle gösterdi. Rozet uygulaması, aslında yeni bir şey değil. Bu rozetlerin farklı bir versiyonunu daha önce Me Too hareketinde görmüştük. Me Too hareketi, Amerikalı film yapımcısı Harvey Weinstein’ın cinsel taciz haberlerine yanıt olarak 2017’de öne çıkan, işyerinde kadınlara yönelik cinsel taciz ve cinsel istismar sorununa yönelik bir farkındalık hareketi. O dönemki törenlerde herkesin yakasında ‘Times Up’ rozetleri iğnelenmişti.Protestonun rengiKartopu gibi giderek büyüyen Me Too hareketi, başta film endüstrisi olmak üzere cinsiyet eşitsizliğine kadar derinleşti. 2018 Altın Küre Ödülleri’nde bir dayanışma gösterisi olarak aralarında Emma Stone, Reese Witherspoon ve Shonda Rhimes’ın da bulunduğu 300 aktris, menajer, yazar, yönetmen ve yapımcı bir araya geldi ve törene katılacak kadınları siyah giymeye davet etti. Eğlenceli ve renkli görüntülere sahip tören, o yıl siyaha büründü. Modanın aracılığıyla 2020 Oscar Ödülleri’ne geldiğimizde de Natalie Portman, kör göze parmak diye adlandıracağımız bir ‘isyankar elbise’ ile törende boy gösterdi. Bu kadar cinsiyet eşitliğinin savunulduğu, sektörde iyileştirme çalışmalarının giderek arttığı bir dönemde, o yıl hiçbir kadın yönetmen Oscar’a aday gösterilmedi. Portman dönemin göz ardı edilen kadın yönetmenlerin isimleri, Dior imzalı pelerinine işledi. Bu hareketiyle, ödül törenlerinde kadın yönetmenlerin yeterince temsil edilmemesini protesto etti ve kadın sinemacıların daha fazla tanınması gerektiğine dikkat çekti.Müziğin “ayrımcı” gücü Tarihin en politik, en olaylı Eurovision’u geride kalsa da etkilerini hala hissediyoruz. “Müzikle birleştik” sloganına sahip yarışma, ne yazık ki bu yıl herkesi ayırdı. 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaşta, Ukrayna’nın yanında olup Rusya’yı yarışmadan diskalifiye den EBU, konu Filistin olunca üç maymunu oynadı ve İsrail’in yarışmada yer almasında hiçbir sıkıntı görmediğini açıkça ifade etti. Birçok ülkenin temsilcisi, çifte standardı kabul etmedi ve yarışmanın iptal olacağı, bazı ülkelerin katılımcılarını boykot amaçlı çekeceğini düşünülüyordu ancak hiçbiri olmadı. Eurovision’ın bugüne kadarki en ilginç sahne şovlarından birine imza atan Bambie Thug, yarışma öncesi boykot amaçlı çekilmesi istense de, “Şimdi geri adım atmanın, yarışmada Filistin yanlısı sesin daha az olması anlamına geleceğini” söyledi. Sahne dışında protestolar sürerken, İsrail delegasyonu diğer ülkeleri kışkırtıyor ve EBU da Filistin bayrağını bile içeriye sokmuyordu. Bu aşamada yarışmacıların, EBU’nun yasaklarını kırmak için başvurdukları yol müzik değil, moda oldu.Yarışmanın açılışını yapan Eric Saade’in bileğinde Filistin kafiyesi ile çıkması ilk ateşi başlattı. Üstelik şarkıcı, provalarda kefiyeyi takmayıp canlı yayına gizlice sokmuştu. Babası Filistin kökenli olan Saade, “Bu sadece kökenimin bir kısmını gösterme yolumdu. Bu kefiyeyi küçük bir çocukken, ailenin nereden geldiğini asla unutmamak için babamdan almıştım. O zamanlar bunun bir gün EBU tarafından ‘siyasi sembol’ olarak adlandırılacağını bilmiyordum. Benim gözümde bu sadece ırkçılık. Sadece kapsayıcı olmak ve bana özgün bir şeyler giymek istedim, ancak EBU etnik kökenimin tartışmalı olduğunu düşünüyor gibi görünüyor” diye EBU’nun itiraflarına tepki gösterdi.2024 Eurovision’u müziği değil, modanın öncülük ettiği protestolarla damga vurmaya devam etti. Bu yıl İtalya’yı temsil eden Angelina Mango, yarı finaldeki kostümünün aksine, baştan aşağı siyah bir kostüm ve elinde de İtalya bayrağıyla bayrak geçit törenine katıldı. Siyah takımı, İtalyan bayrağındaki kırmızı, beyaz ve yeşil renkleriyle birleşince Filistin bayrağını çağrıştırdı."Eurovision’ın bugüne kadar ki en ilginç sahne şovlarından birine imza atan Bambie Thug, EBU’nun yasaklarını kırdı."Açlık Oyunları simülasyonuCannes, Oscar, Grammy gibi prestijli ödül törenlerinde moda aracılığıyla başkaldırıları bolca gördük. Ancak Madonna’nın kadın haklarına yönelik “Moda olduğu kadar siyasi bir beyan” olarak nitelendirdiği siyah transparan Givenchy elbisesi, Lena Waithe’nin 2018’deki Katolik Kilisesi temalı etkinlikte gökkuşağı pelerini ve Alexandria Ocasio-Cortez’in “Zenginlerden vergi alın” elbisesi gibi çarpıcı mesajlı protestolara imza atmış modanın Oscar’ı Met Gala ise Filistin’e karşı sessiz kalmayı seçti. Üstelik TikToker Haleyy Baylee’nin, “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” diye çektiği TikTok, “Açlık Oyunları simülasyonunda mı yaşıyoruz?” diye sorgulattı. ‘Açlık Oyunları’ serisinde, Capitol halkı, ülkelerindeki yoksulluk ve adaletsizlikle boğuşan bölgeleri görmezden gelirken, kendileri abartılı ve lüks bir yaşam sürdürüyor. Bu benzetme, Met Gala katılımcılarının Filistin’de yaşanan trajedilere karşı sessiz kalmalarını halkın ikiyüzlülüğüyle benzeşti. Oysaki, en büyük moda isyanlarından birine şahitlik edebilirdik.İsyankar modaModa dünyasında isyankar duruşlarıyla dikkat çeken markalar ve tasarımcılar, moda aracılığıyla toplumsal ve politik mesajlar vermekte büyük rol oynadı. Her biri, kendi döneminde önemli değişimlere öncülük ederek modanın sadece bir stil ifadesi olmadığını, aynı zamanda güçlü bir toplumsal ve politik araç olduğunu da gösterdi.Flapper kızları1920’lerde kadınlar, I. Dünya Savaşı’nın ardından toplumsal normlara karşı durarak özgürlüklerini Flapper modasıyla aktardı. Coco Chanel, kadın modasında devrim yaratarak kadınlara daha rahat ve özgür giysiler sundu. Chanel’in tasarımları, kadınları korselerden ve ağır süslemelerden kurtararak kısa elbiseleri ve sade tasarımlarıyla Flapper kızlarının cesur stiline öncülük etti.Beat Kuşağında ayaklanma1960’larda Vietnam Savaşı karşıtı protestolar, sivil haklar hareketi ve genel bir sistem karşıtlığı duygusuyla beslenen Hippie hareketi, uzun saçlar, rengarenk ve bol giysilerle kendini ifade etti. Onunla birlikte Beatnik tarzı da doğdu. Yves Saint Laurent, kadınların gardırobuna pantolon takımları ve ceketler ekleyerek cinsiyet rollerini yıktı. Saint Laurent’in ‘Le Smoking’ smokin ceketi, kadınların güç ve bağımsızlık sembolü haline geldi ve Beatnik tarzının isyankar ruhunu yansıttı.Punk ölmedi1970’lerde İngiltere’de ortaya çıkan Punk hareketi, anarşist ve anti-kuruluş mesajlarını moda aracılığıyla yaydı. Punk giyimi, yırtık giysiler, deri ceketler, zincirler ve cesur saç stilleriyle karakterize edildi. Vivienne Westwood, punk modasının en önemli isimlerinden biri olarak, deri ceketleri, zincirleri ve yırtık tasarımlarıyla anarşist ve anti-kuruluş mesajları yaydı.Yeni mi romantikVivienne Westwood, punk modasının ardından 1980’lerde Yeni Romantik akımının da öncüsü oldu. Bu hareket, teatral ve abartılı moda stiliyle dikkat çekerken, Westwood, tasarımlarında tarihsel referansları ve sosyal mesajları kullanarak toplumsal ve politik eleştiriler yaptı. Ayrıca Jean-Paul Gaultier de korseler, denizci temaları ve abartılı giysileriyle Yeni Romantik akımında ses getiren işlere imza attı.Tüketime karşıLüks moda anlayışına bir başkaldırı olarak ortaya çıkan Grunge moda akımı, yıpranmış flanel gömlekler, kotlar ve eski tişörtler gibi sade ve rahat giysilerle kendini ifade ederek tüketim kültürüne karşı bir duruş sergiledi. Marc Jacobs, Perry Ellis’in eskitilmiş flanel gömlekler, kotlar ve eski tişörtler içeren tasarımları, lüks moda anlayışına bir başkaldırı olarak görüldü ve grunge akımının moda dünyasındaki yerini pekiştirdi.Queer modasıLGBTQ+ topluluğu, cinsiyet normlarına meydan okuyarak modayı bir ifade aracı olarak kullandı. Androjen stiller, drag kültürü ve cinsiyetsiz moda, toplumsal cinsiyet rollerine karşı bir başkaldırı olarak öne çıktı. Alexander McQueen, cesur ve provokatif tasarımlarıyla moda dünyasında büyük bir etki yarattı. McQueen’in cinsiyet normlarını zorlayan tasarımları, LGBTQ+ topluluğuna ilham verdi ve queer modanın öncülerinden biri olarak kabul edildi. Lady Gaga’nın, 2010 MTV Video Müzik Ödülleri’nde giydiği et elbisesini unutmak mümkün değil. Şarkıcı bu elbise ile “DADT- Don’t Ask, Don’t Tell” (Sorma, Söyleme) politikasına karşı durduğunu belirtti. Bu politika, ABD ordusundaki LGBTQ+ bireylerin cinsel yönelimlerini açıkça ifade etmelerini yasaklıyordu.Kendin pişir, kendin yeKadın hakları, cinsiyet eşitliği ve toplumsal adalet konularında seslerini yükselten Riot girl hareketi, punk estetiğini ve DIY (kendin yap) kültürünü benimseyerek kendi moda anlayışlarını yarattı. El yapımı tişörtler, rozetler ve sloganlarla dolu giysileri, kadın hakları ve cinsiyet eşitliği konularında seslerini yükseltti."Androjen stiller, drag kültürü ve cinsiyetsiz moda, toplumsal cinsiyet rollerine karşı bir başkaldırı olarak öne çıktı."Kalıplar yıkıldıYakın zamanda Billy Porter ve Harry Styles elbise giyerek, geleneksel cinsiyet kalıplarını yıkarak modada büyük bir başkaldırıda bulundular. Styles, moda aracılığıyla kendini ifade etmenin cinsiyetle sınırlı olmaması gerektiğini vurguladı. Oyuncu Porter da elbise giydiğine dair gelen eleştirilere, “Bir erkek bir elbiseyi giydiği anda bu iğrenç bir şey mi olur? Ne yani, erkekler güçlü, kadınlar iğrenç mi?” cevabını vererek, cinsiyet konusunda politik duruşunu kendi tarzıyla yaptığını söyledi.Çevre dostu modaModa endüstrisinin çevresel etkilerine karşı duyarlılık artarken, sürdürülebilir ve çevre dostu moda hareketleri güç kazandı. Eko-moda ve geri dönüştürülmüş malzemeler kullanarak yapılan tasarımlar, çevre bilincini artırmak ve hızlı modaya karşı durmak için kullanıldı. Billie Eilish, 2019 Amerikan Müzik Ödülleri’nde Gucci imzalı, üzerinde “No Music On A Dead Planet” (Ölü Bir Gezegende Müzik Yok) yazılı bir kıyafet giydi. Bu, çevresel sürdürülebilirlik ve iklim değişikliği konusundaki farkındalığı artırmak amacıyla tasarlanmıştı. Oyuncu Joaquin Phoenix de, 2020 ödül sezonunda her etkinlikte aynı Stella McCartney imzalı smokini giydi. Aynı kıyafeti tekrar tekrar giyerek aşırı tüketime dikkat çekti.Black Lives Matter hareketiBlack Lives Matter (BLM) hareketi, polisin siyahilere yönelik şiddetini protesto ederken, moda üstünden de mesajlar verdi. “I Can’t Breathe” (Nefes Alamıyorum) yazılı tişörtler ve BLM sembolleri, toplumsal adaletsizliklere karşı duruşun simgesi oldu. Bu olaydan önce de NFL oyuncusu Colin Kaepernick, 2016 yılında ABD’deki polis şiddetine ve ırksal eşitsizliğe dikkat çekmek için milli marş sırasında diz çökerek protesto başlatmıştı. 2018 yılında oyuncu, Nike’ın ‘Believe in Something’ kampanyasında yer alarak, bu mesajını daha geniş kitlelere ulaştırdı.