Güneşle mesafenizi koruyun

Yazı: Elif Gürsoy

Yaza merhaba diyeli kısa bir süre oldu. Ama hala güneş konusunda tam olarak netleşmeyen birtakım konular olduğu gerçek. Güneşin cildimize ne yönde etki gösterdiği, zararlı ışınlarından nasıl korunmamız gerektiği konusunda bir bilenden yardım almak istedik. Memorial Şişli Hastanesi Dermatoloji Bölümü Uz. Dr. Füsun Bilgin Karahallı’ya yönelttiğimiz sorularla, güneşten korunmanın yollarını öğrendik!

Güneş ışınları cildimize nasıl etki ediyor?
Güneş dünyanın ısı, ışık ve enerji kaynağıdır. Hayatın sürdürülebilmesi, canlıların var olabilmesi için gerekli nitelik taşıyor. Güneş ışınlarının cilt üzerinde pek çok önemli fonksiyonu bulunuyor. Ancak özellikle son yıllarda deri üzerine olan olumsuz etkilerinin fark edilmesiyle beraber, güneşten korunmanın gerekliliği ortaya çıkıyor. Güneşten gamma ışınları, X ışınları, ultraviyole ışınlar (UV), gün ışığı, kızıl ötesi ışınlar (infrared), radyo dalgaları ve mikrodalgalar halinde ışınlar yayılıyor. UV ışınları dışındakiler dünya üzerinde çok küçük miktarlarda bulunduğu ve enerjileri düşük olduğu için cilde önemli bir etki etmiyorlar. Cilde direkt etkisi bulunanlar daha çok UV ışınları oluyor. UV ışınları kendi aralarında üç alt gruba ayrılıyor.
UVA: Deride dermis tabakasına kadar ulaşabiliyor. Camdan geçiyor. Kızarıklık yapıcı (eritematojenik) ve kanser yapıcı (karsinojenik) etkileri yer alıyor. Bronzlaşmaya neden oluyor.
UVB: Ozon tabakasında kısmen tutuluyor. Camdan geçmiyor. UVA gibi kızarıklık ve kanser yapıcı etkileri var. Bronzlaşmaya neden oluyor.
UVC: Ozon tabakasından emiliyor, yeryüzüne ulaşmıyor.

Tamamıyla zararlı etkiler mi gösteriyor?
Güneş ışınlarının cilde verdiği hasarları etkileyen birtakım faktörler var. Güneşe maruz kalan kişinin deri tipinin açık ya da koyu olması oluşabilecek hasarın boyutunu etkiliyor. Açık tenli bir kişi güneş ışınlarına karşı daha hassas oluyor. UV ışınlarının en yoğun olduğu öğle saatlerinde, ışınlara çok uzun süre maruz kalınması sonucu ışınlar vücuttaki birikici etki yaparak cilt hasarına neden oluyor. Direkt ışınların ve deri kanseri oluşabiliyor.
Foto yaşlanma: En erken bulgusu deride renk değişiklikleri (açık ya da kahverengi lekeler), kırışıklıklar, deride kabalaşma, son aşamalara gelindiğinde deri atrofisi ve elostoz denilen ciltteki elastik liflerde meydana gelen bozulmalar meydana geliyor.
Bağışıklığı baskılama: Hücresel bağışıklıkta baskılanmaya neden oluyor.

Yüksek koruyucu faktörlü kremleri satın alırken, kullanırken nelere dikkat etmek gerekiyor?
Güneşten korunmak için bilinen ve en yaygın kullanılan önlem koruyucu kremlerdir. Güneş koruyucu kremler deriye ulaşan UV ışınlarını yansıtan, emen ya da saçan ajanlardır. Krem, jel, losyon, sprey şeklinde olabilirler. SPF ile ifade edilen çeşitli derecelerde güneş koruma faktörleri içeriyorlar. Güneş koruyucular etki mekanizmalarına göre fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayrılıyor. Fiziksel güneş koruyucular deride bariyer oluşturarak UV ışınlarını yansıtarak etki gösteriyor. Çinko oksit, titanyum dioksit, demir oksit gibi maddeler içeriyor. Kimyasal güneş koruyucular, UV ışınlarını absorbe ederek etki gösterirler bu yüzden fotoalerjik reaksiyonlara neden olabiliyor. PABA türevleri, sinnamad esterleri, salisilat esterleri, benzofenonlar bu grupta yer alıyor. İyi bir güneş koruyucu geniş spektrumlu yani hem UVA hem de UVB'ye karşı etkili olmalı, suya ve terlemeye dayanıklı olmalı, cildi tahriş etmemeli, toksik olmamalı ve yeterli bir SPF’ye yani güneş koruma faktörüne sahip olmalı. UV ışınlarının dünyaya ulaşmasını etkileyen çeşitli etmenler bulunuyor. Güneşin yüksekliği, 11.00- 15.00 saatleri arasında günlük UV'nin yüzde 60'ı yere ulaşıyor. Bulunulan bölgenin ekvatora yakınlığı veya deniz seviyesinden yüksekliği her bin metre yükselmeyle UV ışınlarının etkisi yüzde 10-12 artıyor. Güneş ışınlarının yansımaları, kar, kum ve denizden önemli derecede yansıma oluyor ve UV şiddetini arttırıyor. Bulutların UV filtre edici etkisi çok değişken. İnce haricinde asfalt, kum ve kar ile yansıyan ışınlar da cilde zarar veriyor. Kişinin yaşadığı coğrafi bölge de yani ekvatora yakın olması veya yüksek rakımlı bölgelerde yaşaması güneş ışınlarının zararlı etkilerini yükseltiyor.

D vitamininin güneş yoluyla alınması işlemi nasıl gerçekleşiyor?
D vitamininin iki formu vardır. Vitamin D2 ve vitamin D3. Vitamin D3 sentezinde ilk basamak güneş ışınlarının etkisiyle ciltte bulunan provitamin D’nin vitamin D3’e dönüşmesi oluyor. Ayrıca besinlerle alınan D vitamininin bağırsaklardan emilimi de oluyor. Bu da vücudun D vitamini ihtiyacının bir kısmını karşılıyor.

Güneş ışınlarının deri üzerindeki olumsuz etkileri neler?
Fotokarsinogenez: DNA hasarı, serbest radikaller ve bazı sitokinlerin (hücrelerin bağışıklık fonksiyonlarını sağlayan proteinler) salınımıyla olmakta bulutlar hemen hemen hiç filtre görevi göremezken, kalın bulutlar önemli derecede filtreleyebiliyor. Gölgede durmak güneşten direk gelen UV'yi engellese de gökyüzünde dağılan UV'ye engel oluyor. Pencereler UVB'yi etkili bir şekilde filtrelese de UVA'yı geçiriyor. Giysiler güneş koruyuculara göre daha güvenilir. Derinin hangi bölgelerinin korunduğu açıkça görülebilir.



D vitamini gerektiği kadar alabilmek için güneşten nasıl faydalanmak gerekiyor? ne yapılmalı, ne yapılmamalı?
Mart ve Ekim ayları arası D vitamini açısından en etkili dönem. Bu aylarda özellikle güneş ışınlarının dik geldiği 11:00 ve 15:00 saatleri arası D vitamini için en uygun saatler sayılabiliyor. Ancak güneşin olumsuz etkilerini göz önüne alındığında, sadece 10 -15 dakika diz ve dirsek altı bölgelerinin güneşlendirilmesi yeterli oluyor.

Hangi cilt tipleri, hangi özellikte ürünler tercih etmeli?
Güneş koruyucu ürünlerin cilt tipine ve ten rengine göre seçilmesi gerekiyor. Örneğin, kuru cilt tipine sahip olanlar, yoğun kıvamlı ürünler kullanabilirken, yağlı ve akneli ciltler, akışkan kıvamlı, yağlı olmayan ürünler kullanabilir. Ayrıca açık tenliler, koyu tenlilere göre daha geç bronzlaşıyor ve daha çok kızarıyorlar. Bu yüzden açık tenliler, koyu tenlilere göre daha yüksek koruma faktörü içeren ürünler tercih etmeli. Bunun yanında çocuklar, yaşlılar ve kendi ya da ailesinde cilt kanseri öyküsü olanlar güneş ışınlarına çok daha fazla dikkat etmeli.

Bronzlaşma konusunda doğru bilinen yanlışlar var mı?
Bronzlaşmak cildi daha sağlıklı hale getirmiyor. Aksine güneşin zararlı etkileriyle daha fazla maruz kalınmış olunuyor. Bronzlaşmak için solaryuma girmek sakıncalı. Cilt kanseri ve yaşlanma etkilerini arttırıyor. D vitamini alabilmek için saatlerce güneşte kalmak da hata. 10-15 dakika kol ve bacak bölgesinin güneş görmesi yeterli oluyor.

Güneşin neden olduğu hastalıklar var mı?
Polimorf ışık erüpsiyonu: Güneş ışığıyla temastan bir süre sonra yanma hissi ile beraber, kaşıntılı küçük kırmızı kabarıklıklar, geniş pembe-kırmızı döküntülü alanlar veya su kabarcıkları şeklinde deri döküntülerinin bir veya birkaçını içeren hastalık. Genellikle ilkbahar ve yaz aylarında, en sık kollarda, göğüs, dekolte bölgesinde ve yüzde görülüyor.

Aktinik prurigo: En sık çocukluk çağında ortaya çıkıyor. Yüz, boyun, dekolte bölgesi, kollar gibi güneşle temas eden bölgelerde oluşuyor. Kaşıntılı kabarıklıklar şeklinde görülüyor. Lezyonlar genelde yıl boyunca devam etmekle beraber, yaz aylarında şiddetlenme gösteriyor.

Solar ürtiker: Fiziksel ürtiker (kurdeşen) tiplerinden biri. Güneşle temastan birkaç dakika sonra gelişiyor. Temas bölgesinde kırmızı, kaşıntılı kabarıklıklar şeklinde ortaya çıkıyor ve birkaç saat içinde genellikle geriliyor.

Hidro vaksiniforme: Sebebi tam olarak bilinmeyen çocukluk çağlarında başlayan nadir bir hastalık. Lezyonlar ilkbahar ve yaz aylarında güneşle temas eden deride görülüyor. Burun, yanaklar, kulak kıvrımları ve el sırtlarında önce kırmızı kabarık lezyonlar şeklinde gelişiyor. İçi kanlı da olabilen sıvı dolu kabarcıklara ve kabuklanmaya dönüşüyor. Kaşıntı, yanma ve ağrı da olabilen lezyonlar birkaç haftada hafif beyaz ve çökük, kalıcı yara izleri ile iyileşiyor. Bu kabarcıklar su çiçeği lezyoanlarına benziyor.

* Formsante dergisinden alınmıştır.