Çocuklarda bacak ağrıları neden olur? Çocuklarda bacak ağrısına ne iyi gelir?

Çocuklarda tekrarlayan ağrı yakınmaları içinde birinci ve ikinci sıraları baş ağrısı ve karın ağrısı alırken; üçüncü sırayı kas ve eklem ağrıları alır. Ortopedi ve Travmatoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Emel Gönen çocuklarda bacak ağrılarına dair merak edilenleri anlattı. 

Çocuklarda eklem ve bacak ağrıları neden olur?

Çocuklarda pek çok hastalık ve durumlar, alt ekstremite dediğimiz uyluk, bacak, ayaklarda ve bu bölgede yer alan kalça, diz, ayak bileği eklemlerinde hissedilen ağrılara neden olmaktadır. Bu ağrıların kaynağı kemiklerin kendisi, eklemler, kas ve bağ dokuları, sinir dokusu ve omurga problemleri olabildiği gibi, bazen karın içi sebepler dahi bacak ağrılarına, hatta aksamaya yol açabilmektedir.

Yakın zamanda geçirilen bazı (üst solunum yolu, orta kulak, idrar yolu vb.) enfeksiyonlar özellikle 3-10 yaş arası çocuklarda geçici sinovit oluşturarak, sık olarak ani gelişen ağrılı aksamaya yol açabilmektedir. Çocuklarda düşme ve kazalar sıktır. Çocuklar bazen bu travmaları hatırlamayabilir veya söylemeyebilir, ancak bacak ağrılarında bunu her zaman akılda tutmak gerekir. Çocuk istismarı da (dövülmüş çocuk sendromu) biz hekimlerin göz önünde bulundurduğu nedenlerdendir.

Çocuklarda bacak ağrıları hangi hastalıkların habercisidir?

Çocuklardaki bu ağrılar kas ve tendonların sık kullanma hasarlarına, bazı özellikli travmalara (osteokondritis dissecans, stres kırıkları, spor yaralanmaları), bu bölgede virüs-bakteri-mantar gibi mikroorganizmaların yol açtığı akut veya kronik enfeksiyon hastalıklarına, iyi huylu veya kötü huylu tümörlere (çocuklarda en sık osteoid ostoma, osteosarkoma, lösemi), vücuda giren iğne, cam vb. yabancı cisimlere, büyüme çekirdeklerinin osteokondroz dediğimiz kendini sınırlayan dengesiz kemik gelişim bozukluklarına (dizde Osgood-Schlatter, topukta Sever, ayakta Köhler, Iselin hastalıkları vb.), romatolojik hastalıklara (juvenil romatoid artrit, akut romatizmal ateş, FMF vb.) işaret edebilir. Ek olarak, huzursuz bacak sendromu, nöromüsküler problemler, yapısal problemler (örn. diskoid menisküs, plika sendromu, tarsal koalisyon) ve bazı deformiteler sonucunda da ortaya çıkabilmektedir.

Bu ağrılara sebep olan hastalıkların çoğu hayati risk taşımasa da, içlerinden özellikle eklem ve kemik enfeksiyonları, tümörler, kalçada epifiz kayması, kırıklar, omurgada apse ve disk enfeksiyonları yaşamı ve uzvu tehdit ettiğinden, erken tanı konulması ve hızla harekete geçme hayati önem taşımaktadır.

Bazı hastalıkların belirli yaş aralıklarında, belli cinsiyetlerde veya bazı riskli gruplarda görülme olasılığı daha fazladır. Örneğin Perthes hastalığı kalça büyüme çekirdeğinin yapısının bozulduğu bir hastalık olup, sıklıkla 4-10 yaş arasında ve erkek çocuklarda görülmektedir. Problem kalça ekleminde olmasına rağmen, daha sıklıkla diz ve uyluk ağrısıyla kendini göstermektedir. Kalça büyüme plağının kaydığı femur başı epifiz kayması ise adölesan dönemin akut veya kronik hastalıklarındandır.

Çocuklarda her bacak ağrısı büyüme ağrısı mıdır?

Aslında büyüme ağrısı terimi tıp literatüründe netlikle tanımlanmış ve üzerinde fikir birliği olan bir tanı değildir. Büyümenin ağrıya yol açtığına dair bir kanıt yoktur. Ayrıca, büyüme ağrısı olarak iddia edilen ağrıların en sık görüldüğü 4-8 yaş aralığı, aslında çocuğun nispeten yavaş büyüdüğü bir yaş periyodudur. Zaten ağrı hissedilen bölgelerin (kemiklerin orta kısmı) maksimum büyüme olan bölgelerle (uçtaki büyüme plaklarıyla) ilgisi de yoktur. Ek olarak, bu tür ağrıların ortaya çıkış patofizyolojisini açıklayan hipotezler ortaya atılmış olsa da, bunları doğrulayan yeterli kanıt da bulunamamıştır. Ancak, bu tip ağrılara sebebi tanımlanamayan, muayene bulgusu olmayan, çocukluk dönemi bitince sona eren, iyi huylu ağrılar olduğunu belirtmek için “çocukluk çağı benign idiopatik proksismal nokturnal ekstremite ağrısı” gibi daha uzun isimler verilse de, “büyüme ağrısı” terimi geniş popülaritesini sürdürmektedir.

Görülme sıklığının çeşitli çalışmalarda 4-14 yaş arası çocuklarda %2.5-35 arasında değiştiği belirtilse de, bu çalışmalarda tanımı çok değişken yapılmış ve büyüme ağrısı diyebilmek için objektif tanı kriterleri de kullanılmamıştır. Bir tanıma göre, aralıklı olarak en az 3 aydır haftada 1-2 kez olan ancak düzenli bir paterni olmayan, akşamları veya uykuya dalmak üzereyken ortaya çıkan, 30 dk-2 saat arası süren, her iki bacakta da hissedilen, yeri pek gösterilemeyen, baldır kasları ve bazen uyluk ön yüz kaslarında, bacak önü veya diz arkasında hissedilen ama eklemleri içermeyen, atakları arasında tamamen ağrısız olan, aktiviteden etkilenmeyen, aktiviteyi etkilemeyen ve kendini sınırlayan ağrılardır. Muayene bulgularının tamamen normal olması gerekir.

Esasen büyüme ağrısı olarak isimlendirebilmek için öncelikle ağrıya yol açan başka organik sebeplerin dışlanması gerekir. Bu nedenle, çocuklarda bacak ağrısının sebebi ve tedavisi için mutlaka öncelikle doktora başvurmak gerekmektedir.

Bacak ağrısına başka hangi şikayetler eşlik ediyorsa doktora götürmek gerekir?

• Ağrı şiddetliyse veya şiddeti artıyorsa,
• Devam ediyorsa veya eklemi içeriyorsa,
• Tek taraflıysa,
• Bir bölgeye lokalize ise,
• Beraberinde vücudun başka bölgelerinde bulgular mevcutsa veya
• Yük verememe, yürüyememe, aksama varsa, bunlar ciddi durumlara işaret eder ve dikkate alınmalıdır. Aksama varsa, büyüme ağrısıdır diye yanılmamak gerekir.

Bacak ağrılarına;

• Eklemde ısı artışı veya tüm vücutta ateş,
• Eklem hareketleri esnasında ağrı,
• Deride veya eklemde kızarıklık, şişlik bulgularından herhangi biri eşlik ediyorsa,

mutlaka hemen çocuk ortopedi uzmanına başvurulmalıdır. Bu durumlar ciddi eklem ve kemik enfeksiyonlarına işaret edebilir.

Özellikle eklem enfeksiyonlarında hiç gecikmeden teşhisinin konularak, aynı gün, hatta birkaç saat içinde tedavisi gerekmektedir. Eklem enfeksiyonlarının kendisi ve tedavide gecikmeler kıkırdaklarda hasara, ileride eklem hareket kısıtlılıklarına, ağrı, aksama, şekil bozuklukları vb. sakatlıklara yol açmaktadır.

• Bacak ağrısına eşlik eden karın ağrısı, baş ağrısı gibi bulgular doktora başvurmayı gerektirir.
• Gece uykudan uyandıran ağrılara dikkat etmek gerekir; enfeksiyon veya tümör gibi önemli hastalıkların habercisi olabilir.
•  Bacak ağrısı bir travma sonrası gelişiyorsa, bir bölgede belirgin ağrı olması, şişlik gelişmesi, aksama durumunda kırıklardan şüphelenmek uygun olur.
• Küçük çocuklarda düşme sonrasında bacakta hassasiyet varsa, sadece hafif bir aksama, şişlik veya belli belirsiz ağrı izlense dahi, ihmal edilmeden çocuk ortopedistine götürülmesi gerekir.
• Okul öncesi çocuklarda, sıklıkla 2-5 yaş arasında, bacak veya topuktaki kemiklerde şüphelenilmediği takdirde günlerce gözden kaçırılabilen özellikle spiral çatlak/kırıklar oluşabilmektedir.
• Çocuklarda oyun veya spor esnasında büyüme plağını ilgilendiren kırıklar veya stres kırıkları ve kuvvetli bağların kemik uç noktalarından çekmesi sonucu kopma kırıkları oluşabilmektedir.

Kırığa rağmen bazen çocukların günlerce üstüne basarak yürüyebileceği, eklemlerini hareket ettirebileceği akılda tutulmalı ve doktora gitme konusu geciktirilmemelidir.

En doğrusu, bacak ağrısının sebebinin ortopedi doktoru tarafından değerlendirilerek belirlenmesidir. Ortopedi doktoru tarafından iyi bir öykü alınarak, dikkatli bir muayene ve duruma uygun görüntüleme tetkikleriyle bu hastalıkların tanısı ve doğru tedavisi mümkün olmaktadır. Doktor değerlendirmesinde ağrıların şiddeti, ne kadar süredir var olduğu, aralıklı olup olmadığı, günün hangi saatlerinde görüldüğü, aktivite veya istirahatle ilgisi, çocuğun nasıl yürüdüğü önemlidir. Bu esnada kimi zaman karşılaştırmalı grafiler de gerekmekle birlikte, gereksiz ve riskli tetkikler konusunda da özen gösterilerek, uygun algoritmalar çerçevesinde konuya yaklaşmak esastır.

Çocuklarda bacak ağrılarına ne iyi gelir?

Çocuklarda yukarıdaki uyarıcı bulguların olduğu bacak ağrıları varsa, öncelikle sebebinin bulunması için bir pediatrik ortopedi doktoruna başvurmak ve doktorun uygun gördüğü tedaviyi uygulamak gerekir. Bunların dışındaki hafif şiddette, kısa süreli, simetrik, gece uyandırmayan, ek şikayet ve bulguların olmadığı geçici ağrılar için istirahat, nazik masaj, hafif ısıtıcı paketler, gündüz günde iki kez yapılacak 10’ar dk.lık kas germe egzersizleri, mutlaka doktora danışarak  bazı ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir. Ancak, büyüme ağrısı olduğu yanılgısıyla belli aralıklarla tekrarlayan ağrılar için doktora danışmadan ağrı kesici ilaçları düzenli veya uzun süreli kullanmak zararlıdır.