Pestisit nedir, zararları neler? Gıdalarda pestisit kalıntıları nasıl temizlenir?

Tarımsal üretimde böcekler, yabani otlar ve haşerelerin birçok zararlı etkisi bulunuyor. Modern tarım alanındaki uygulamalarda pestisitlere; yabancı otların etkisinden ve oluşan ürünlerin zararlarından, hastalıklarından korunmak amacıyla başvuruluyor.  Memorial Wellness Beslenme Danışmanı Dyt. Melis Gülbaş pestisit hakkında merak edilenleri anlattı. 

Pestisit nedir? 

Pestisit, besin üretim zincirinin temeli olan tarımda ekinlere ve bitkilere zarar verme potansiyeli bulunan canlıları, yabani otları, böcekleri kontrol altında tutmak, zararlarını azaltmak ve yok etmek amacıyla kullanılan kimyasal bir maddedir. Artan dünya nüfusu ve gıda ihtiyacını karşılamak için besinlerin üretiminde görülen kayıpları minimuma indirmek ve ürün verimliliğini artırmak için kullanılmaktadır. Pestisit; kimyasal bir madde (antimikrobik – dezenfektan vb.), biyolojik bir ajan (virüs – bakteri vb.) veya herhangi bir araç olabilir.

Pestisit türleri nelerdir?

Pestisitler; kimyasal yapılarına, kullanıldıkları zararlı grubuna ve işlevlerine göre sınıflara ayrılır. Bitkileri yabani otlardan temizlemek için herbisit, böcekleri kontrol altına almak için insektisit, mantarları temizlemek için fungusit, kemirgenlere karşı rodentisit, salyangozları öldürmek için mollusit gibi farklı çeşitleri kullanılmaktadır.  

Pestisit etkileri ve zararları neler?

• Pestisitler bitki ve toprak yüzeyinde kalır, havaya karışır ve rüzgarla taşınabilir; yağış̧ ile tekrar yeryüzüne dönebilir. Bu yollarla hedef olmayan organizma ve bitkilere ulaşan pestisit, canlılar üzerinde toksisiteye neden olabilir.
• Pestisitlerin bazıları bir zarar oluşturmazken, bazıları kanserojen, sinir sistemini etkileyici ve mutasyon oluşturucu etkileri gözlenmiştir.
• Bağışıklık sistemi bozukluğu ve hormon dengesizliklerine neden olabilmektedir. Bunun sonucunda obezite, diyabet, otoimmün hastalıklar veya üreme sorunları ile ilgili rahatsızlıklar artış gösterebilmektedir.
• Pestisitler oksidatif stresi artırarak hücre hasarına neden olabilmektedir.
• Pestisitler su kaynaklarının temelini oluşturan yer altı ve yüzey sularına karışarak kalitesini düşürmektedir.
• Pestisite maruz tarım işçilerinde yapılan çalışmalarda, bu bireylerde yapısal ve sayısal kromozom anomalilerinde artış gözlenmiştir; birçok genetik hasarın yanı sıra karaciğer, böbrek ve kaslarda bozukluklar görülmüştür.

Pestisitlerin canlılar üzerindeki etkisi fetal yaşamdan itibaren başlamaktadır. Yapılan hayvan deneylerinde radyoaktif olarak işaretlenip anneye verilen pestisitin 5 saat sonra plasentadan fetüse geçtiği ve fetüsün göz, sinir sistemi ve karaciğerine yerleştiği gözlenmiştir.

Korunmak için neler yapmalıyız?

Pestisit kalıntılarının en önemli kaynağı gıdalardır. Bu nedenle 1960 yılında FAO ve WHO “Pestisit Kalıntıları Kodeks Komitesi”ni kurmuş̧ ve bu komitenin çalışmaları sonucu konu ile ilgili tanımlamalar yapılmış̧, bilimsel araştırma verilerine dayanılarak gıdalarda bulunmasına izin verilen maksimum kalıntı değerleri saptanmıştır. Ülkemizde de tarımsal ürünlerde kullanılan pestisitlerin gıdalarda bulunması müsaade edilebilir maksimum miktarları ürün ve ilaç bazında belirlenmiştir. Hükümetler tarafından denetlenmelerin yapılması pestisitlerin zararlı etkilerinin minimuma indirilmesi için elzemdir. Pestisitler kontrollü ve uygun bir şekilde kullanılsa bile tükettiğimiz besinlerde kalıntılara rastlamak mümkündür. Bu kalıntıların temizlenmesi için bazı yöntemler uygulanmaktadır.

Yıkama – su ile yıkamayla pestisit kalıntılarını azaltmak mümkündür.

Kabukları soyma – ile pestisit kalıntı miktarında yüksek miktarda azalma olmaktadır.

Isıl işlemler – pestisit kalıntılarını azaltmada etkilidir. Yapılan çalışmalarda sebzelerin pişirilmesi ile pestisit kalıntı miktarında azalma olduğu belirtilmiştir.

Muhafaza – Depolama şartların uygun olmasıyla birlikte pestisit kalıntıları da azalmaktadır. Deponun sıcaklığı, nem miktarı, hava akımı gibi faktörler etkilidir.

Mikroorganizma yardımıyla parçalanma –bazı mikroorganizmalar pestisit kalıntıları üzerinde etkilidir; bazı bakteriler fosfor kaynağı olarak pestisitleri kullanabilmektedir.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan pestisitler neler?

Günümüzde en çok kullanılan pestisit grupları sırasıyla fungisitler, herbisitler ve insektisitlerdir.