Vegan nedir, vegan olmak ne demek? Hafızanın beslenme hali...

Sebze temelli beslenmenin birey, hayvanlar, gezegen ve zihinsel sağlık üzerindeki etkisi ve iyi hafızanın sırrı olabileceğine dair bir araştırma... Elele Eylül sayısında konuk yazar Uzm. Nöropsikolog Pınar Şengül'ün kaleminden Vegan nedir? Vegan ne demek, ne anlama geliyor?  Neden vegan olunur? gibi soruların yanıtlarına ve bunun etkilerini bulabilirsiniz.

VEGAN NEDİR? NEDEN VEGAN OLUNUR?

Konuk Yazar: Uzm. Nöropsikolog Pınar Şengül

Vegan kelimesi, etimolojik köken olarak bitki anlamına gelen ‘vegetable’a dayanır. Vegan beslenen insanlar ise tamamen bitkisel beslenirler. Hayvanlar ve hayvanların ürettiği hiçbir besin öğesini tüketmezler. Besin öğeleri her türlü et çeşidini, süt ve süt ürünlerini, bal ve yumurtayı kapsar. Vegan olmak, sadece hayvansal ürünleri yememekten ibaret değildir. Vegan beslenen insanların çoğu bunu ideolojik olarak da benimsemiş oldukları için hayvanların sömürüldüğü diğer hayvansal ürünleri de kullanmaktan kaçınırlar. Deri, yün, kürk ve hayvan deneylerinin yapıldığı kozmetik ürünler gibi seçenekleri de kullanmamak tercih edilir. Peki, neden vegan olunur? Aslında üç ana sebebi neden olarak gösterebiliriz; etik, sağlık ve çevrecilik.

Etik sebeplerin ana teması, hayvanların insanların keyfi veya iştahı için sömürülmesinin ahlaki olarak yanlış olduğunu savunulur. Bu faytona binmekten at yarışlarını desteklemeye, sirklere gitmekten kürk veya deri materyalleri giymeye, buzağının hakkı olan sütü insana satmaktan bir hayvanı yemek olarak tüketmeye kadar geniş bir spektrumu kapsar. Etik veganlar, hayvanlara mümkün olan en az zararı vererek -mümkünse hiç zarar ve acı vermeden- bir yaşam sürmek için çeşitli ürünleri maddi olarak desteklemezler. Mesela, sirklere giderek hayvanların işkenceyle eğitilmelerine ve esaret altında yaşamalarına katkıda bulunmazlar. Yemeğin, giysinin, eğlencenin alternatifini düşünerek; et yerine mercimek, deri yerine kumaş ve sirk yerine tiyatro, lunapark tercih edilebilir.

ÇEVREYE ETKİSİ ÜZERİNE

Çevrecilik konusunda ise vegan olmak sadece hayvanların değil, evrenin sağlığı için de faydalıdır. Hayvan endüstrisi, bütün taşıtların toplamından daha fazla sera gazı salınımına yol açıyor. Fabrikalarda kullanılan elektrik, su ve yemlere ek olarak yapay döllenme ile üretilen endüstriyel hayvanların saldığı gazlar, hava, kara ve deniz taşıtlarının saldığı karbondioksit ve metan gazından çok daha fazlasını salmakta. Aynı zamanda hayvan endüstrisi, küresel olarak inekler aracılığıyla her gün yaklaşık 570 milyar litre metan gazı üretiyor; bu da küresel ısınmayı ve dolaylı olarak hayvan türlerinin yok oluşunu hızlandırıyor.

Yarım kilo biftek için 10 bin litre su harcanır; daha fazla protein içeren yarım kilo soya fasulyesi için ise sadece bin litre su harcanır. Daha detaylı baktığımızda, 100 gram biftekte 23 gram protein varken; 100 gram soya fasulyesinde 49 gram protein bulunur. Yani 100 gramında yarısı kadar protein bulunduran bir besin için 10 kat daha fazla su tüketimi gerçekleşmekte. Dolayısıyla, bir öğünde biftek yerine baklagiller tercih edilirse; hem yüksek protein alınmış olur hem de çok daha az su tüketimi gerçekleşir. Yanı sıra çok daha az sera gazı da cabası…

BİREYSEL SAĞLIK

Önceki satırlarda bahsettiklerimden sonra, bunu duymak sizi asla şaşırtmayacak ama vegan olmak sadece hayvanların ve çevrenin sağlığını korumakla kalmıyor; birey olarak da sağlığı koruyor. On yıllardır yapılan beslenme çalışmaları da aynı fikirde mutabık.

Hayvansal yağlarla beslenen insanlarda kalp krizi, felç, ikinci tip şeker hastalığı (sonradan gelişen) ve obezite çok daha fazla görülüyor. Akdeniz beslenmesi -ki veganlığa yakın bir beslenme çeşididir- kalp sağlığı için kırmızı etle beslenen Batı tipi diyetlerden çok daha sağlıklı bulunuyor. Son yıllarda vejetaryen ve vegan araştırmaların artışıyla, vegan beslenmenin çeşitli iltihap yapıcı etkenleri de azalttığı bulunmuştur. Vegan beslenen insanların kronik hastalıklara daha az yakalanmaları sebebiyle daha uzun yaşadıkları da biliniyor. Ayrıca bilinenin aksine, süt içmenin kadınlarda kemik erimesini arttırdığı ve içerdiği kazein adlı protein sebebiyle kanser riskini yükselttiği de bilinmekte. Veganizm, aynı zamanda son 10 sene içerisinde elit sporcuların performansını yükselttiği bir yöntem haline geldi. Tenis sporunun başarılı isimlerinden Novak Djokovic, dünyanın en güçlü insanlarından biri olan Patrik Baboumian ve ünlü İngiliz boksör David Haye örnek olarak gösterilebilir.

ZİHİN SAĞLIĞI ARAŞTIRMASI

Tüm bunların ışığında, beden sağlığıyla ilgili çok fazla araştırma olmasına rağmen veganlığın zihin sağlığına etkileri daha çok incelenmemiştir. Akdeniz diyetiyle ilgili yapılan araştırmalar, Alzheimer gibi hafıza bozukluklarında gecikme yapabileceğini söylüyor.

Bunu veganlık üzerinden araştırmak için 2018-2019 yılları arasında Londra Üniversitesi’nde nörobilim ve nöropsikoloji yüksek lisans tezimde bu konuyu araştırdım. Vegan ve vejetaryen beslenen insanlar ile et yiyen hepçil, yani hem hayvansal hem de bitkisel beslenen insanlarla kıyasladım. İngiltere’de bitkisel beslenme oranı, Türkiye’ye kıyasla çok daha yüksek olsa da 45 yaşının üzerinde olup en az beş yıldır bitkisel beslenen insanları bulmak çok da kolay olmadı. Bu nedenle, İngiltere’nin üç şehrini araştırma amacıyla ziyaret ettim. Londra’nın yanı sıra Brighton ve Milton Keynes şehirlerinde vegan festivaller aracılığıyla vegan ve vejetaryen katılımcılara ulaştım. Hem et hem de sebzeyle beslenen (hepçil) katılımcılar için Londra Üniversitesi’ndeki araştırma laboratuvarına gelen gönüllülerle çalıştım. En az beş yıldır bitkisel beslenen insanları bu gruba koydum. Hayvansal beslenmeyi de iki ayrı gruba ayırdım. Haftada en az üç porsiyon hayvansal ürün yiyenleri ‘Yüksek Hepçiller’ grubuna, en fazla üç porsiyon yiyenleri ise ‘Düşük Hepçiller’ grubuna koydum. Katılımcılara nöropsikolojide en çok kullanılan hafıza testlerinden ‘Kaliforniya Sözel Bellek’ testini uyguladım. Bu testte, katılımcılara 16 adet kelime tekrarlanır ve hatırladıklarını söylemesi istenir. İstatistiksel hesaplamalar sonucunda hepçil beslenen insanlar, bitkisel beslenenlere oranla anlamlı olarak çok daha kötü bir hafızaya sahipti. Yani çok daha az kelimeyi hatırlayabildiler. Bu bağıntının sebeplerini, bitkisel beslenmenin beyne yararlı besinlerin alımını arttırmasıyla veya zararlı besinlerin alımını azaltmasıyla alakalı olacağını öne sürdük. Sonuç olarak hem zihinsel hem de bedensel olarak daha sağlıklı olmak sizin elinizde. İlerleyen yaşlarda hafıza sorunlarından şikayetçi olmamak için şimdi tabağınızdaki köfteyi bir tabak kuru fasulyeyle değiştirerek başlayabilirsiniz. Unutmayın, her şeyin bir alternatifi vardır, beyniniz hariç!

NE OKUMALI?

• Peter Singer – Neden Vegan? Etik Beslenme (Çev. Pınar Şengül)
• Zülal Kalkandelen - Vegan Devrimi ve Hayvan Özgürlüğü
• Gary L. Francione - İnsan Neden Vegan Olur?
• Dr. Murat Kınıkoğlu - Vegan Beslenme

NE İZLEMELİ?

• Denizlerdeki Komplo (Seaspiracy) – Belgesel, Macera (2021)
• The Game Changers – Belgesel (2018)
• Cowspiracy: Sürdürülebilirliğin Sırrı – Belgesel (2014)
• Çatallar Bıçaktan Üstündür (Forks Over Knives) – Belgesel (2011)
• Vegucated – Belgesel, Komedi (2011)
• Dünyalılar (Earthlings) – Belgesel (2005)

NE DİNLEMELİ?

• Atilla Volga - Kediler ve Köpekler
• Conflict - Meat Means Murder
• Omnia - I Don’t Speak Human
• Jerry Heil - Vegan

PINAR ŞENGÜL KİMDİR?

Uzman Nöropsikolog ve Nörobilimci Pınar Şengül, lisans eğitimini Işık Üniversitesi ve Medical School Hamburg’ta, yüksek lisans eğitimini ise Londra Üniversitesi’nde onur dereceleriyle tamamlamıştır. Londra’da yüksek lisans eğitimi boyunca zorunlu stajlarında hastanelerde nörolojik hastaları görmüştür. Ayrıca Almanya’da nöropsikolog olarak Alman nörologlarla birlikte çalışmıştır. Pınar Şengül, ELSEVIER’in yayıncısı olduğu Clinical Nutrition Open Science dergisinde vegan ve navegan diyetlerin hafıza ve uyku kalitesi ile ilişkisine yönelik yaptığı araştırmasının yayımlanmasıyla yabancı basının prestijli yayınlarında kendine yer bulmuştur.